Ý kiến: Tư pháp Việt Nam nhiều góc khuất?
BBC. 1
giờ trước
Báo Tuổi trẻ mới có bài cho biết ngày 29/7 Viện trưởng Viện Kiểm
sát Nhân dân tối cao Lê Minh Trí đã có kết luận chỉ đạo Viện Kiểm sát Nhân dân
thành phố Hồ Chí Minh kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm đối với vụ án ‘cướp
bánh mỳ’ xảy ra tại thành phố này.
Image copyrightHOANG DINH NAM AFP GETTY IMAGES\
Ảnh minh họa: Một phụ nữ bán bánh mỳ ở Hà Nội
Trước
đó cũng báo Tuổi trẻ ở một bài khác cho biết, trong buổi làm việc với lãnh đạo
Tòa án Nhân dân (TAND) thành phố Hồ Chí Minh ngày 25/7, ông Nguyễn Hòa Bình, Bí
thư Trung ương Đảng, Chánh án TAND tối cao cho rằng cần phải xem xét lại vụ án
'Cướp bánh mỳ' một cách toàn diện.
Như vậy là cả hai lãnh đạo cao nhất của ngành tư pháp Việt Nam đều
đã có ý kiến chỉ đạo về một vụ án xảy ra tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí
Minh.
Thường khi lãnh đạo ngành đã lên tiếng như thế thì nhiều khả năng
vụ án sẽ được đánh giá giải quyết lại theo hướng đúng với ý kiến chỉ đạo.
Ví như vài tháng trước cũng ở thành phố Hồ Chí Minh xảy ra vụ
'quán café Xin chào', sau khi báo chí phản ánh những sai trái trong việc giải
quyết vụ án của các cơ quan tư pháp quận Bình Chánh, nhiều lãnh đạo cao cấp đã
lên tiếng chỉ đạo như Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Bí thư thành ủy
Đinh La Thăng và Viện trưởng Viện kiểm sát Tối cao Lê Minh Trí.
Vụ án sau đó được giải quyết lại ngược hoàn toàn với chiều hướng
ban đầu.
Cộng đồng mừng cho người bị hàm oan, song để ánh sáng công lý soi
rọi đến mọi vụ án thay vì một thiểu số may mắn thì cần chỉ ra được những góc
khuất của nền tư pháp.
Góc khuất
Có
mấy đặc điểm chung trong hai vụ án 'Cướp bánh mỳ' và vụ 'quán café Xin chào',
đó là cùng xảy ra ở thành phố lớn, cùng được báo chí quan tâm đưa tin và cùng
được các lãnh đạo ngành lên tiếng chỉ đạo.
Qua theo dõi thì thấy, có những tỉnh thành phố cả năm trời không
thấy có sự kiện pháp lý nào được báo chí phản ánh, ví như các tỉnh Bắc Cạn, Lai
Châu, Điện Biên, Đồng Tháp, Sóc Trăng và nhiều nơi khác.
Mặc dù vậy có thể nhận định ở các nơi đó cũng tồn tại đầy các vấn
đề tư pháp, việc giải quyết các vụ án hẳn cũng còn nhiều sai trái chẳng khác gì
những vụ như 'Cướp bánh mỳ' hay 'quán Xin chào' ở TP.Hồ Chí Minh.
Vấn đề là ở những nơi đó các định chế dân chủ như báo chí, luật
sư, các hội đoàn dân sự mỏng thiếu nên các vấn đề dân quyền ít có cơ hội được
bênh vực bảo vệ. Do vậy nếu có một người bị hàm oan thì cũng khó có cơ hội được
báo chí phản ánh, cộng đồng quan tâm, lãnh đạo lên tiếng như hai vụ án kia.
Cho nên có thể coi ở những nơi đó tồn tại những góc khuất mà ánh
sáng công lý còn chưa soi rọi đến.
Có công lý?
Image copyrightLINH PHAM GETTY IMAGES
Một
góc khuất khác của nền tư pháp tồn tại ngay trong các vụ án dù đã xử lý đúng
người đúng tội.
Đó là tình trạng lạm quyền, sách nhiễu và làm tiền đương sự, gây
mất niềm tin của người dân vào nền tư pháp công chính.
Có tình trạng các cán bộ tư pháp nhìn vào mỗi vụ án như một cơ hội
để kiếm lợi. Người ta đánh giá xem án này thế nào, phân án cho ai và liệu có
thể kiếm được gì không.
Mặc dù là cơ quan công quyền nhưng dường như người ta không muốn
làm không công cho ai bao giờ.
Có những vụ án khung hình phạt thì rộng mà xử mức nào cũng đúng,
khi đó thật khó xác định xem mức xử nào thì có công lý, mà muốn được mức án nhẹ
thì phải làm sao?
Rồi tình trạng cưỡng bức khi lấy lời khai, không vụ nào không lấy
lời khai, có những vụ lấy rất nhiều lời khai, nhiều biên bản ghi lời khai chẳng
khác gì nhau chỉ khiến hồ sơ dầy thêm.
Mà để lấy được lời khai thì người ta phải bẻ gãy ý chí phản kháng
chống đối của bị can mà thực chất là đày đọa hạ nhục nhân cách con người.
Đó là những góc khuất của nền tư pháp mà ánh sáng công lý còn chưa
soi rọi đến, khiến cho nhiều người lầm tưởng rằng cứ xử lý đúng người đúng tội
là đã đảm bảo có công lý rồi.
Giải pháp nào?
Các lãnh đạo ngành tư pháp không thể trăm tay nghìn mắt đưa ra ý
kiến chỉ đạo đối với mọi vụ án có vấn đề sai trái, thay vào đó hãy đưa ra các
chính sách hợp lý để thúc đẩy tính năng hiệu quả của bộ máy.
Ví như cần đòi hỏi nâng cao trách nhiệm của viện kiểm sát, cơ quan
có chức năng giám sát điều tra đảm bảo cho hoạt động điều tra thực hiện theo
đúng các quy định pháp luật.
Khi xác định mục đích của nền tư pháp là nhằm đảm bảo công lý thì
cần nghiên cứu học hỏi hệ thống tư pháp các nước xem họ đã thiết lập cỗ máy tư
pháp thế nào để có được công lý.
Ví như các nước Nhật Bản và Hàn Quốc, ở các nước này họ quy định
chỉ Tòa án mới có quyền ra các lệnh bắt giam giữ, khám xét và thu giữ đồ vật,
nhờ vậy tạo ra môi trường an toàn cho các quyền công dân.
Trong khi ở Việt Nam luật cho phép cả cơ quan điều tra, viện kiểm
sát và tòa án đều được thực hiện các quyền bắt giữ, khám xét và thu giữ đồ vật.
Điều này tạo ra tình trạng mất dân chủ, xâm phạm quyền công dân.
Bên cạnh việc học hỏi các chế định mới thì cần yêu cầu thực hiện
nghiêm túc các quy định pháp luật đã ban hành, ví như quy định về quyền im lặng
và ghi âm ghi hình khi hỏi cung bị can.
Ngành điều tra phải cải cách căn bản về hoạt động nghiệp vụ, nâng
cao năng lực để tìm kiếm các nhân chứng và vật chứng để kết tội, thay vì tập
trung vào lấy cung.
Việc ghi chép biên bản lời khai theo đó cũng cần thay đổi để hồ sơ
không quá nhiều bút lục, quá nhiều chữ như hiện tại.
Điều này làm giảm đi tính chất rõ ràng của nền tư pháp vốn đã tồn
tại nhiều góc khuất.
Bài phản ánh văn phong và quan điểm riêng của tác giả, giám đốc
văn phòng luật Công chính.
