9597. Đã có giải pháp cho nhiều án oan
Posted by adminbasam on 16/08/2016
FB Ngô Ngọc
Trai. 15-8-2016.
Bộ luật tố tụng hình
sự mới đã hoàn thiện hơn về quy trình thủ tục xét xử được kỳ vọng sẽ giúp giảm
tránh án oan.
Một trong số nhiều
điểm mới đáng chú ý có nội dung quy định tại Điều 13 rằng khi không đủ và không
thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội theo trình tự, thủ tục luật định thì cơ
quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội
không có tội.
Quy định mới này mở
ra hy vọng lối thoát cho những vụ án kêu oan lâu nay.
Theo nội dung trên,
việc ‘không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội’ tức là vụ án còn tồn tại những
điểm mù mờ không rõ ràng dẫn đến nghi ngờ thì khi đó phải kết luận người bị
buộc tội không có tội.
Nội dung này về bản
chất là sự tiếp thu triển khai nguyên tắc pháp lý ‘nghi ngờ hợp lý’, một nguyên
tắc khoa học tiến bộ đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng.
Nội dung căn bản của
nguyên tắc này là chỉ được kết luận có tội khi vụ án không còn điểm nghi ngờ
hợp lý nào nữa, ngược lại khi còn tồn tại một điểm nghi ngờ hợp lý chưa được
làm rõ thì không được kết luận có tội.
Nguyên tắc này là
một đảm bảo phòng ngừa rất tốt phòng tránh oan sai, vì nó đặt ra yêu cầu cao về
cơ sở kết tội.
Trước đây luật tố
tụng hình sự Việt Nam chưa tiếp thu triển khai, thế rồi như một hệ quả tất yếu,
thực tiễn xét xử đã xảy ra nhiều vụ án kêu oan như Hàn Đức Long, Lê Bá Mai,
Nguyễn Văn Chưởng, Hồ Duy Hải, Lê Văn Mạnh … với mức án lên đến tử hình.
Có một điểm chung
trong các vụ án này là đều tồn tại một hoặc nhiều căn cứ kết tội chưa được làm
rõ, tức là tồn tại những điểm mâu thuẫn vô lý, song lâu nay các cơ quan tiến
hành tố tụng thường cho rằng căn cứ vào các tài liệu bằng chứng khác có trong
hồ sơ thì vẫn có đủ cơ sở để kết tội.
Kiểu phán xét định
án như vậy đã gây ra những vụ án kêu oan kéo dài vì phía bị cáo và luật sư bào
chữa căn cứ vào những điểm mâu thuẫn vô lý chưa được làm rõ có trong hồ sơ để
đeo đuổi việc kêu oan.
Các cơ quan tố tụng
thì một mặt bị lúng túng, họ không thể làm gì khác ngoài việc kết tội vì hồ sơ
đã có những chứng cứ kết tội. Mặt khác về mặt cơ sở pháp lý họ khó có thể bác
bỏ tính hợp lý trong việc kêu oan.
Từ đó khiến cho các
vụ án lâm vào tình trạng dằng dai kéo dài, mà vì hành lang pháp lý không có lối
ra cho nên mặc dù đã điều tra đi điều tra lại nhiều lần những điểm mù mờ vẫn
không được làm rõ, tòa án không thể tuyên vô tội và vụ án đã không thể khép
lại.
Vụ án Hàn Đức Long
Để thấy rõ hơn về
giá trị ý nghĩa của nguyên tắc ‘nghi ngờ hợp lý’ hãy tham khảo vụ án Hàn Đức
Long.
Năm 2005 ở huyện Tân
Yên thuộc tỉnh Bắc Giang xảy ra vụ án một cháu bé 5 tuổi bị hiếp rồi giết vứt
xác ở cánh đồng.
Chập tối hôm đó một
cặp vợ chồng đi làm đồng về muộn không thấy con gái đâu mới đổ xô đi tìm. Sáng
hôm sau người đi làm đồng sớm phát hiện xác cháu bé tại mương nước cánh đồng,
khám nghiệm tử thi cho thấy cháu bị hiếp rồi giết chết.
Cơ quan điều tra xác
định thời điểm chết của cháu, căn cứ vào lượng thức ăn đã nhuyễn còn trong dạ
dày họ giám định kết luận cháu bé chết sau bữa ăn cuối cùng từ 4 đến 6 tiếng.
Hỏi cha mẹ cháu bé thì được biết cháu ăn bữa cuối cùng lúc 12 giờ trưa cùng
ngày.
Từ điểm ấy suy ra
cháu bé chết trong khoảng thời gian từ 4 đến 6 giờ chiều. Nhưng ngày xảy ra vụ
án là ngày 26/6/2005 là một ngày mùa hè nóng nực, khoảng thời gian từ 4 đến 6
giờ chiều trời còn sáng rõ. Cánh đồng khi đó ruộng vừa mới cấy không gian thông
thoáng, trời còn sáng nhiều người còn ở ngoài đồng, ngay như bố mẹ cháu bé cũng
đi làm đồng đến tối muộn mới về.
Vậy liệu tội phạm có
dám gây án trong khoảng thời gian đó không, liệu có kẻ nào dám bắt bế cháu bé
ra giữa cánh đồng thanh thiên bạch nhật để hiếp rồi giết không?
Đây là điểm vô lý
trong căn cứ kết tội mà nhiều năm qua mặc dù đã điều tra lại nhiều lần vẫn
không được lý giải làm rõ.
Hồ sơ vụ án cũng mô
tả thủ phạm Hàn Đức Long sau khi hiếp đã bế cháu bé ra đoạn bờ mương đất đặt
cháu ngồi trên bờ, khi thấy cháu không cử động gì thì đẩy cháu ngã xuống mương
nước rồi bỏ chạy về.
Như thế kết quả điều
tra xác định cháu bé chết do đuối nước.
Nhưng khi cơ quan
điều tra khám nghiệm hiện trường thì thấy lòng mương có nhiều cỏ và khoai nước,
độ sâu 35cm. Trong khi đó cháu bé năm tuổi có chiều cao 1,07m. Với mực nước
mương chỉ hơn một gang tay thì khó có thể làm chết đuối cháu bé có chiều cao
thế được, chỉ cần cháu ngồi là đã cao hơn mực nước.
Khi mổ tử thi thì
thấy trong phổi và phế quản cháu bé có dị vật lẫn bùn đất, điều này chứng tỏ
cháu đã hít thở mạnh khi ở dưới nước và vẫn còn khỏe, vì phải hít thở mạnh thì
dị vật lẫn bùn đất mới chui được vào trong phổi và phế quản. Như vậy khả năng
là cháu đã bị dìm cho chết sặc chứ không phải do bị đẩy ngã đuối nước.
Do vậy kết quả điều
tra cho rằng thủ phạm Hàn Đức Long đẩy cháu bé ngã đuối nước khiến cháu chết
không phù hợp với kết quả khám nghiệm tử thi và kết quả khám nghiệm mực nước ở
hiện trường.
Vụ án Hàn Đức Long
cũng như nhiều vụ án kêu oan khác đều tồn tại những điểm nghi ngờ hợp lý không
được làm rõ.
Do luật tố tụng cũ
chưa tiếp thu triển khai nguyên tắc nghi ngờ hợp lý nên án vẫn được tuyên,
nhưng từ trong sâu thẳm nội tâm con người thẩm phán đã do dự hồ nghi về cơ sở
kết tội, và với hành lang pháp lý trong hiện tại họ chỉ có thể làm được việc là
hủy án yêu cầu điều tra lại.
Điều này khiến cho
các vụ án kêu oan đều ở trong tình trạng giải quyết kéo dài.
Nay Bộ luật tố tụng
hình sự năm 2015 đã tiếp thu nguyên tắc nghi ngờ hợp lý, mặc dù nội dung câu
chữ tuy không mấy rõ ràng song cũng có thể áp dụng được, đã mới mở ra cơ hội
lối thoát cho các vụ án kêu oan.
Nó sẽ chấm dứt quá
trình tranh cãi bất tận giữa các quan điểm buộc tội và gỡ tội. Nó tạo ra sự
thắng thế hoàn toàn cho một phía, cái phía mà lâu nay hay ở thế yếu. Theo đó
khi còn tồn tại một điểm chưa được làm rõ trong căn cứ kết tội thì phải kết
luận không có tội.
