Chế Tài Vi Phạm Nhân Quyền: Khai dụng luật đã có.
Đã đến lúc chúng ta phải làm đúng
cách
Ts. Nguyễn Đình Thắng
Ngày 16 tháng 9, 2015
Luật Hoa Kỳ đã có biện pháp chế tài các giới
chức chính quyền vi phạm tự do
tôn giáo
Luật này, nếu khai dụng, có thể ảnh hưởng đến việc tham gia
TPP của Việt Nam
Muốn khai dụng luật chế tài, cần đầu tư vào
huấn luyện và cần phối hợp trong-ngoài
(Ghi chú: Bài này thuộc Chương 3. Sách Lược Tạo Lực, trong loạt bài “10 năm dân chủ hoá Việt Nam”:
Gần đây
một số người ở trong nước tỏ ra phấn khởi
với tin tức là dự luật chế tài các kẻ vi phạm nhân quyền ở Việt Nam sắp sửa được
đưa vào Quốc Hội Hoa Kỳ. Có lẽ họ sẽ phấn khởi hơn nữa nếu biết rằng luật Hoa Kỳ đã có sẵn biện pháp chế tài đối với
những kẻ vi phạm tự do tôn giáo hay dung túng nạn
buôn người, và có thể khai dụng ngay. Trong bài này, tôi tập trung vào lĩnh vực
tự do tôn giáo.
Luật Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế được
Quốc Hội Hoa Kỳ thông qua năm 1998 có 2 biện pháp chế tài: chế tài chính quyền
của quốc gia nào bị chỉ định là “quốc gia cần quan tâm đặc biệt” (CPC), và chế
tài cá nhân những giới chức chính quyền có hành động vi phạm tự do tôn giáo "một cách đặc
biệt nghiêm trọng."
Năm 2007, chúng tôi đã khai thác điều
khoản luật này bằng cách lập danh sách liệt kê một số giới
chức cấp cao của Việt Nam liên can đến đàn áp tôn giáo và đề nghị Bộ
Ngoại Giao Hoa Kỳ áp dụng biện pháp chế tài cá nhân. Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ cho rằng không đủ thông tin để quy trách nhiệm
các giới
chức này về các hành vi đàn áp tôn giáo. Tôi đã viết bài giải thích về luật chế tài này và kêu gọi các tổ
chức tôn giáo cung cấp thông tin bổ sung, nhưng
không nhận được thông tin nào có thể dùng được.
Từ đó đến nay tình hình đã có nhiều thay đổi và
đây là lúc chúng ta, người trong và ngoài nước, cần khai dụng triệt để điều luật chế tài cá nhân kể trên song
song với việc vận động đưa Việt Nam vào danh sách CPC và trong khi Luật Chế Tài
Kẻ Vi Phạm Tự Do Tôn Giáo Ở Việt Nam còn chưa được thông qua.
Biện pháp chế tài cá nhân kẻ vi phạm
Theo luật, bất kỳ giới chức chính quyền nào
mà vi phạm tự do tôn giáo một cách "đặc biệt nghiêm trọng" thì sẽ bị
từ chối visa nhập cảnh vào Hoa Kỳ, dù là đi công tác hay công du, trong vòng 24
tháng kể từ thời điểm có hành vi vi phạm. Vợ hay chồng và con của họ nếu
đang du lịch, du học, hay làm việc ở Hoa Kỳ lập tức bị trục xuất.
"Đặc biệt nghiêm
trọng" là các hành động có hệ thống, đang tiếp diễn và trầm trọng như là:
- Tra tấn hoặc đối xử hay trừng phạt một cách
tàn bạo, bất nhân hay hạ thấp nhân phẩm;
- Giam giữ lâu ngày mà không nêu tội trạng;
- Làm mất tích bằng cách bắt cóc hay giam
kín;
- Thực hiện các
hành vi trắng trợn nhằm tước đoạt quyền sống, tự do và an toàn của con người.
Năm 2014, Quốc Hội Hoa Kỳ thông qua tu chính
án để bổ sung thêm một hành vi nữa: đập phá hay xúc phạm nghĩa trang tôn giáo
(như trong vụ nghĩa trang của Giáo Xứ Cồn Dầu ở Đà Nẵng).
Tình thế đã thay đổi
Để đối phó với tình trạng thiếu thông tin,
đầu năm 2014 BPSOS cùng 2 tổ chức quốc tế ở Âu Châu mở chương trình huấn luyện, tổng cộng gồm 8 buổi cho mỗi đợt huấn luyện,
về báo cáo vi phạm tự do tôn giáo theo đúng thủ tục và tiêu chuẩn
của Liên Hiệp Quốc. Đến nay trên 350 người
thuộc một chục cộng đồng tôn giáo khác nhau từ Bắc chí Nam đã qua khoá huấn luyện này. Họ cung cấp khoảng 100 bản
báo cáo mà chúng tôi đã nộp cho LHQ, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ, Uỷ Hội Hoa Kỳ Về Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế, một số bộ phận trong Quốc Hội Hoa Kỳ, và một
số chính quyền Phương Tây. Các bản báo cáo này ghi rõ danh tính, chức vụ, cấp bậc, cơ quan, và đôi khi có cả hình ảnh
của các thủ phạm trực tiếp đàn áp tôn giáo. Chúng tôi đang chuyển các thông tin này
vào danh sách đề nghị chế tài.
Đầu tháng 9 năm nay, chúng tôi mở rộng chương trình huấn luyện với
khoá học "hàm thụ". Mục tiêu của chúng tôi là tăng thật nhanh số người
biết cách báo cáo vi phạm: 600 vào cuối năm nay, 2 nghìn vào cuối 2016 và 5
nghìn vào cuối 2019. Nguồn thông tin sẽ ngày càng phủ dày và kín cả đất nước.
Để khai dụng Luật Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế năm 1998
vào bối cảnh của TPP, năm 2014 chúng tôi vận động cài điều kiện tự do tôn giáo vào "Luật Về Quyền Đàm Phán Nhanh". Luật này, được ban hành cuối tháng 6 vừa
rồi, ấn định rằng Hành Pháp Hoa Kỳ phải đặt tự do tôn giáo làm mục tiêu khi
đàm phán mậu dịch với bất kỳ quốc gia nào. Tổng hợp 2 luật này lại sẽ tăng áp lực lên Hành Pháp Hoa Kỳ phải giải quyết tình
trạng đàn áp tôn giáo ở Việt Nam nếu muốn Quốc
Hội ủng hộ TPP mà vẫn giữ Việt Nam ở trong đó.
Như vậy, chúng ta đang có lợi
thế hơn bất kỳ lúc nào trong 40 năm qua để áp lực
Việt Nam phải thực sự tôn trọng tự do tôn giáo vì Việt Nam đang cầu cạnh để tham gia TPP, vì theo
luật định Hành Pháp Hoa Kỳ phải phát huy tự do tôn giáo khi đàm phán TPP, và vì chính quyền Việt Nam ngày càng
khó che đậy các hành vi đàn áp tôn giáo khi ngày càng đông các cộng đồng tôn
giáo biết cách báo cáo vi phạm.
Phải làm đúng cách
Muốn đạt hiệu quả, chúng ta phải có tầm nhìn chiến lược
nghĩa là phải nhìn trước được 5 hay 10 bước, và phải nắm được
thời cơ để thực
hiện những bước ấy -- bước này dẫn đến bước kia để sao bước
cuối sẽ dẫn đến thành quả mong muốn. Đó là cách chúng tôi hành động.
Năm 1996 BPSOS bắt đầu vận động cho Luật Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế, mà tác giả là cựu
Dân Biểu Frank Wolf (Cộng Hoà, Virginia). Khi luật này được
ban hành năm 1998, lập tức chúng tôi áp dụng nó vào Việt
Nam. Việt Nam bị đưa vào danh sách CPC năm 2005. Chính
quyền Việt Nam cam kết sẽ tôn trọng tự do tôn giáo. Năm 2007 Hoa Kỳ
tháo gỡ Việt Nam khỏi danh sách CPC dựa vào lời cam kết ấy.
Trong thực tế, Việt Nam dùng Pháp Lệnh Tín Ngưỡng và Tôn Giáo và nghị định thi hành để kìm
hãm các hoạt động tôn giáo; đồng thời, họ dùng những tổ chức tôn giáo quốc doanh hay đã
quy phục để trấn áp những cộng đồng tôn giáo độc lập. Ở những
vùng xa xôi, hẻo lánh thì chính quyền tỉnh và địa phương
vẫn thẳng tay đàn áp tôn giáo một cách thô bạo vì nghĩ rằng quốc tế không hay
biết.
Dù sao, "luật chơi" cũng đã đổi, từ "bất chấp quốc tế"
sang "cam kết nhưng ăn gian". Từ năm 2007 chúng tôi tập trung vào 2 biện pháp phòng chống "ăn
gian".
Biện
pháp thứ nhất là vô hiệu hoá các tổ chức tôn giáo quốc doanh. Sau
nhiều năm thu thập thông tin và gần 1 năm chuẩn bị, năm
ngoái (2014) BPSOS cùng với
2 tổ chức bạn ở Âu Châu tạo điều kiện để Báo Cáo Viên Đặc Biệt LHQ về tự do tôn giáo hay tín ngưỡng
tiếp xúc với các cộng đồng tôn giáo độc lập và luôn cả các thành phần tôn
giáo quốc doanh trong chuyến thị sát Việt Nam. Qua cách hành xử của chính họ, các tổ chức
tôn giáo quốc doanh đã tự phơi
bày thực chất trước phái đoàn của LHQ. Bản phúc trình
của phái đoàn LHQ về chuyến thị sát đã giúp cho các chính quyền Hoa Kỳ và Phương Tây nhìn thấu thực chất của các tổ chức tôn giáo quốc doanh. Từ đó, nhiều phái đoàn quốc tế đã tìm
gặp những tổ chức tôn giáo độc lập khi đến Việt Nam.
Biện
pháp thứ hai là vén tấm màn che đậy hành vi đàn áp ở những
nơi mà quốc tế không biết đến. Đầu năm 2014 chúng tôi thực
hiện chương trình huấn luyện cho thành viên của ngày càng nhiều cộng đồng
tôn giáo độc lập ở trong nước về báo cáo vi phạm với
quốc tế. Đến nay trên 350 người đã qua khoá huấn luyện và
khoảng 100 bản báo cáo đã được thực
hiện. Chưa bao giờ chúng ta lại có được lượng thông tin chính xác, cấp thời, và nhiều như vậy về hiện trạng tôn giáo ở Việt Nam để cung cấp cho quốc
tế.
Hai biện pháp trên xây nền móng cho việc khai dụng các luật đã có
của Hoa Kỳ để áp lực chính quyền Việt Nam thực thi lời
cam kết tôn trọng tự do tôn giáo.
Những bước
kế tiếp
Có 4 việc mà chúng tôi đang thực
hiện hay đang chuẩn bị thực hiện.
Thứ nhất,
chúng tôi sẽ phổ biến danh sách thủ phạm và yêu cầu chính quyền Việt Nam điều
tra và truy tố. Các thủ phạm ở cấp thừa hành có lẽ chẳng nghĩ mình có
bao giờ sẽ công tác ở Hoa Kỳ hay cho con cái du học Hoa Kỳ;
do đó bị cấm nhập cảnh Hoa Kỳ không phải là điều quan tâm. Tuy nhiên, chắc họ
sẽ phải dè chừng vì có tên trong "bảng phong thần" có nghĩa là các
hành vi đàn áp tôn giáo của họ đã được cả thế giới
biết đến và đang bị theo dõi -- trong con mắt của công luận quốc tế, họ là những
thủ phạm bị lên án. Đồng thời, nếu cấp trên không hành động
thì chính họ sẽ được đưa vào danh sách đề nghị chế tài vì đã dung dưỡng
cho hành động đàn áp tôn giáo. Đó là cách để truy ra những
giới chức ném đá dấu tây -- núp trong bóng tối và chỉ thị thuộc cấp thừa
hành.
Thứ hai, danh sách thủ phạm này sẽ được dùng cho cuộc tổng vận động
vào tháng 3 sang năm, khi mà gần môt nghìn đồng hương
sẽ lại đổ về thủ đô Hoa Kỳ từ nhiều thành phố và tiểu bang
trong ngày Vận Động Cho Việt Nam 2016. Một trong những
trọng tâm sẽ là vận động Bộ Ngoại Giao lên danh sách chế
tài những thủ phạm được nêu tên.
Thứ ba, hàng trăm hồ sơ vi phạm và danh sách thủ phạm
sẽ được cung cấp để Quốc Hội đánh giá sựtuân
thủ của Hành Pháp đối với điều kiện trong "Luật Về Quyền Đàm Phán Nhanh". Đối
mặt với lượng lớn hồ sơ vi phạm và danh sách dài về thủ phạm, Hành
Pháp sẽ ở thế khó giải thích cho Quốc Hội là họ đã tuân
thủ ra sao điều kiện về tự do tôn giáo khi đàm phán mậu
dịch với Việt Nam, và tại sao chưa áp dụng các biện pháp chế tài
đối với chính quyền và thủ phạm.
Thứ tư,
chúng tôi đang dùng các hồ sơ vi phạm để vận động quốc tế áp
lực Việt Nam phải cải tổ luật nhằm bảo đảm quyền tự do tôn giáo theo đúng tiêu
chuẩn quốc tế, vì bằng không thì sự vi phạm sẽ tiếp tục xảy ra.
Tác dụng của cả 4 bước này tuỳ thuộc vào mức
độ tham gia có phối hợp của người ở trong và ngoài nước.
Trong-ngoài phối hợp
Hành trình gần 20 năm vận động cho tự do tôn giáo có thể tóm tắt thành 2 bước
chính.
Bước thứ nhất là đổi luật chơi
từ "dùng bạo lực
bất chấp sự lên án của quốc tế" sang "cam kết nhưng
tìm mọi cách ăn gian". Bước đổi luật chơi này đang ở
giai đoạn cuối.
Bước thứ hai là tạo "sân chơi
mới" mà trong đó chế độ sẽ khó ăn gian vì chúng ta biết luật chơi,
có ưu
thế, có bản lĩnh và quốc tế là vị trọng tài công tâm.
Trong sân chơi ấy, khả năng báo cáo vi phạm một cách nhanh
chóng, chính xác và đúng thủ tục LHQ sẽ giúp cho các cộng đồng tôn
giáo độc lập nắm được ưu
thế để tự bảo vệ quyền tự do tôn giáo của mình. Do đó, tôi kêu gọi các cộng đồng tôn giáo độc
lập hãy ưu tiên sắp xếp nhân sự tham gia học hàm thụ (đường
dẫn được ghi ở cuối bài) về báo cáo vi phạm tự do tôn giáo, mà trong đó có thông tin của các giới
chức chính quyền trực tiếp vi phạm. Khi đã có
khoảng 20 thành viên hoàn tất khoá học hàm thụ, xin liên lạc với
chúng tôi nếu muốn được huấn luyện chuyên sâu hơn. Địa chỉ email để liên lạc: elisephuong.ho@bpsos.org.
Thu thập thông tin và viết báo cáo mới chỉ là một nửa công việc. Nửa
kia là nộp báo cáo và vận động sự can thiệp của quốc tế.
Do đó, tôi kêu gọi các cá nhân, nhóm và tổ chức ở hải ngoại, nếu quan tâm đến
quyền tự do tôn giáo của đồng bào ở trong nước, hãy hỗ trợ cho đồng bào ở trong nước
về nhuận văn và phiên dịch sang tiếng Anh các bản báo cáo vi phạm; còn những
ai có thể tham gia quốc tế vận thì xin chọn ra một cộng đồng tôn giáo để
"kết nghĩa" và vận động quốc tế can thiệp mỗi khi xảy ra sựvi
phạm đối với họ. Chúng tôi sẵn sàng hướng dẫn và huấn luyện trong cả 2
lĩnh vực kể trên. Xin liên lạc với chúng tôi qua:
Sự phối hợp
trong-ngoài này càng bền chặt và càng lan toả thì càng giúp chúng ta chiếm lĩnh
sân chơi mới và dồn chế độ vào thế phải thực thi những
gì mà họ đã cam kết với quốc tế về tự do tôn giáo.
Chúng tôi áp dụng các nguyên tắc đổi luật chơi,
chọn sân chơi và phối hợp trong-ngoài theo dạng "kết nghĩa" song đôi này trong
nhiều lĩnh vực nhân quyền khác mà sẽ đuợc bàn đến ở những bài khác.
Bài liên quan:
Khi Tôn Giáo Quốc Doanh Rớt Mặt Nạ
Đường dẫn đến chương trình học hàm thụ về báo cáo
vi phạm tự do tôn giáo:
