Viện trưởng Trần Đình Thiên: “Sự trói buộc đối với đất nước
giờ nằm ở thượng tầng kiến trúc” *
Việt Nam Thời Báo.
Trọng tâm cải cách nằm ở phía
Nhà nước vì cải cách ở phía Nhà nước là điều kiện cần cho các
cải cách ở phía thị trường. Việc thu hẹp, giảm quy mô của kinh tế
nhà nước phải tiến hành đồng bộ với đổi mới quản lý nhà nước và
phát triển, nâng cấp trình độ thị trường của nền kinh tế, nếu không
sẽ làm cho chủ nghĩa thân hữu nặng nề hơn.
|
Cởi trói bắt nguôn từ lãnh đạo
|
Ý kiến các chuyên gia tại hai hội
thảo về cải cách thể chế cuối tuần trước.
Ông Trương Đình Tuyển vẫn cảm
thấy day dứt khi nhớ về quyết định thành lập Cục Quản lý cạnh tranh
nằm dưới ô của Bộ Thương mại, khi ông còn làm bộ trưởng bộ này. Cơ
chế đó vô hình trung đã vô hiệu hóa vai trò và hoạt động của cơ quan
vốn rất quan trọng để đảm bảo cạnh tranh trong nền kinh tế thị
trường mà Việt Nam đeo đuổi. Có lần, lãnh đạo Cục Quản lý cạnh
tranh muốn điều tra Tổng công ty Thép do nghi ngờ doanh nghiệp nhà nước
này vi phạm Luật Cạnh tranh. Tuy nhiên, khi việc điều tra còn chưa bắt
đầu, thì họ đã bị một lãnh đạo bộ “tuýt còi”. “Có thứ trưởng
không cho điều tra... cơ chế nhà nước như vậy thì làm sao thị trường
tốt được”, ông Tuyển nói tại hội thảo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư
cuối tuần trước.
Cũng ông Tuyển, nói tại Diễn
đàn Kinh tế mùa thu được tổ chức liền trước hội thảo trên: “Nhu cầu cải
cách thể chế hiện nay là rất bức xúc. Các quốc gia chỉ giàu có lên
khi có thể chế tốt”. Ông khẳng định: “Nhà nước phải thay đổi chức
năng, từ Nhà nước chỉ huy, sở hữu sang Nhà nước kiến tạo phát triển
để phục vụ người dân và doanh nghiệp. Nếu chúng ta không làm được
điều này, thì đất nước sẽ còn tụt hậu xa hơn”.
Nhận xét của ông Tuyển không bị
bất kỳ ai trong giới quan chức chính phủ, đại biểu Quốc hội, và học
giả phản bác trong hai hội thảo về thể chế rất được chú ý cuối
tuần trước. Người ta đều thống nhất một điểm chung: Nhà nước phình
to, ôm đồm, trùng lắp, thiếu giải trình... đang trở thành lực cản cho
thị trường phát triển.
Tại diễn đàn này, Viện trưởng
Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên cho rằng: “Sự trói buộc đối với
đất nước giờ nằm ở thượng tầng kiến trúc”. Một khía cạnh quan trọng của vấn
đề được ông phân tích: ngân sách đang phải gánh cho hoạt động của Chính phủ
và cả hệ thống chính trị, tức tương đương 2-3 nhà nước. Trong khi đó,
quản trị nhà nước lại dựa trên nguyên tắc tập thể, dẫn đến tình trạng
không ai chịu trách nhiệm. Theo ông, đã đến lúc phải thiết kế lại cấu trúc
quyền lực trên nền tảng ngân sách, phải tuyên ngôn là tiền của dân không
chịu được cách nuôi Nhà nước như vậy”.
Viện trưởng Viện Kinh tế Việt
Nam
Trần Đình Thiên: “Sự trói buộc
đối với đất nước giờ nằm ở thượng tầng kiến trúc”.
Viện trưởng Viện Nghiên cứu
quản lý kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung thì kể lại thực tế của
hàng loạt doanh nghiệp ở Hải Phòng mà ông đến thăm gần đây, cùng Phó
thủ tướng Vũ Đức Đam. Cơ quan thuế cứ một mực đòi doanh nghiệp trưng
ra hóa đơn gốc của các đối tác nước ngoài. Hay hải quan lại có quyền
xác nhận doanh nghiệp trong nước (phải) đủ điều kiện (mới được) ký hợp đồng
gia công cho đối tác nước ngoài. Chỉ vào một hình, trong đó, một
người è cổ, còng lưng vác bao tải nặng, cắm mặt dò dẫm bước đi trên
một cây gỗ, ông Cung ví von đó là tình trạng của doanh nghiệp tư nhân.
Bao tải nặng là chi phí, cầu khỉ là nền tảng thể chế. Ông nói:
“Tình thế của doanh nghiệp là vậy. Họ phải cúi đầu dò dẫm để cố
không rơi xuống sông, nên họ không thể vươn xa... Vấn đề hiện nay nằm ở
Nhà nước”.
Ông Cung nhận xét: “Công cụ quản
lý, tư duy quản lý không đổi, là đứng bề trên, là kiểm soát thị
trường, doanh nghiệp. Nhà nước đặt ra bao nhiêu rào cản để quản, họ
nghiện quản”.
Bà Phạm Chi Lan tỏ ra lo ngại:
“Đến bây giờ thì bản thân người dân thường cũng thấy được những vấn đề
của đất nước. Họ hiểu các vấn đề của hệ thống, của bộ máy... Khi cam kết
hội nhập quá nhiều mà trong nước không làm được do thể chế không thay đổi,
thì thị trường này sẽ chỉ là cơ hội cho doanh nghiệp nước ngoài để
họ dẫn dắt chúng ta”. Bà nói: “Đừng để lúng túng về lý luận hôm nay cản
trở sự phát triển”.
Ông Võ Đại Lược đồng tình: “Chúng
ta có nhiều chuyện nhưng chuyện kinh tế không thể chỉ giải quyết được bằng
các vấn đề kinh tế...”. Ông Lược giải thích, khu vực doanh nghiệp nhà
nước không sao cải cách được, khi vẫn còn xác định kinh tế nhà nước
giữ vai trò chủ đạo. Ông nói: “Nếu tư duy cũ thì không thể vẽ ra mô hình
mới... Nếu chúng ta không nghĩ như thế giới thì chúng ta không tiến cùng
được. Tụt hậu về tư duy là tụt hậu quan trọng nhất”.
Đại biểu Quốc hội Trần Du Lịch
góp lời: “Nếu cải cách thể chế chỉ toàn kinh tế thế này, bộ máy và con người
không cải cách thì sửa 100 cái luật cũng không cải cách được gì”. Ông Lịch
khẳng định, bộ máy công quyền phải là trọng tâm cải cách nếu muốn
nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Trọng tâm cải cách nằm ở phía
Nhà nước
Đây là thời điểm cho cải cách
lần hai mà trọng tâm là nâng cao chất lượng của nền kinh tế Việt Nam
theo hướng kinh tế thị trường đầy đủ, hiện đại, và hội nhập. Nội
dung của cuộc cải cách này nằm ở cả thị trường và Nhà nước. Về
phía Nhà nước, không chỉ thu hẹp lại quy mô và phạm vi của Nhà nước,
mà còn phải đổi mới toàn diện khu vực nhà nước, nhất là quản trị
quốc gia ở các lĩnh vực sau:
Đổi mới vai trò, chức năng của
Nhà nước phù hợp với vai trò, chức năng của Nhà nước trong nền kinh
tế thị trường đầy đủ, hiện đại và hội nhập. Nhà nước bổ sung cho
thị trường, kết hợp với thị trường.
Đổi mới cơ cấu tổ chức nhà
nước, nhất là tổ chức chính phủ, cơ cấu của các bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ.
Đổi mới, thay thế công cụ quản
lý nhà nước lạc hậu, di sản của kế hoạch hóa tập trung, của thể
chế hành chính xin - cho bằng các công cụ quản lý nhà nước khác
hướng đến duy trì kỷ cương, trật tự xã hội, thiết lập và duy trì
cạnh tranh thị trường công bằng, khắc phục khiếm khuyết của thị
trường.
Đổi mới và nâng cao năng lực
của bộ máy nhà nước, nhất là thái độ và động lực làm việc, thực
thi công vụ của công chức.
Trọng tâm cải cách nằm ở phía
Nhà nước vì cải cách ở phía Nhà nước là điều kiện cần cho các
cải cách ở phía thị trường. Việc thu hẹp, giảm quy mô của kinh tế
nhà nước phải tiến hành đồng bộ với đổi mới quản lý nhà nước và
phát triển, nâng cấp trình độ thị trường của nền kinh tế, nếu không
sẽ làm cho chủ nghĩa thân hữu nặng nề hơn.
(Viện trưởng Viện Nghiên cứu
quản lý kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung)
Theo Tư Giang (TBKTSG