Thời nào thì Mỹ cũng là Mỹ vậy mới là Mỹ. Mỹ tin vào Thượng Đế (In God We Trust) thì Mỹ cũng nằm trong kế hoạch của Ngài... BBT Blog
11.329. Thời tổng thống Trump: Mỹ trước hết hay Mỹ
một mình?
Posted by adminbasam on 13/01/2017
Tác giả: Philip
Stephens
Dịch giả: Song
Phan. 9-1-2017.
Người
Mỹ chế nhạo khẩu hiệu tranh cử của Trump “Make America Great Again” (Làm cho
nước Mỹ vĩ đại trở lại) thành “Make America Stupid Again” (Làm cho nước Mỹ ngu
xuẩn trở lại). Ảnh: internet
Người
Mỹ chế nhạo khẩu hiệu tranh cử của Trump “Make America Great Again” (Làm cho
nước Mỹ vĩ đại trở lại) thành “Make America Stupid Again” (Làm cho nước Mỹ ngu
xuẩn trở lại). Ảnh: internet
Tổng thống mới có thể nhận ra
rằng mục tiêu của ông nằm ngoài tầm với của một siêu cường theo chủ nghĩa cô
lập
“Chúng ta không có đồng minh đời đời, và chúng ta không có
kẻ thù mãi mãi. Lợi ích của chúng ta là lâu dài và mãi mãi, và những lợi ích đó
chính là bổn phận chúng ta phải tuân theo.” Henry Temple, Tử tước
Palmerston thứ ba, mô tả chính sách đối ngoại của Anh như vậy năm 1848, vào
lúc nước Anh ở đỉnh cao rực rỡ đế quốc của mình. “Anh là một cường quốc đủ
mạnh, đủ mạnh để lèo lái theo lộ trình riêng của mình.”
Kỳ lạ hơn khi hình dung Tổng
thống Mỹ mới đắc cử Donald Trump lại theo chỉ dẫn của chính khách Anh thế kỷ 19
này. Phong cách của Palmerston không hoàn toàn phù hợp với thời đại truyền
thông xã hội. Nhưng những người cố tìm cách làm các trận bão tweet mô tả cách nhìn thế giới của ông Trump
có ý nghĩa sẽ không bỏ lỡ sự vô tâm chung đó. Hãy quên những vướng mắc lịch sử,
liên minh và thù hằn: sau lễ nhậm chức của ông Trump vào tuần tới, đất nước
hùng mạnh nhất thế giới sẽ làm ra luật lệ của riêng mình. Nước Mỹ trước hết,
trông giống nước Mỹ một mình rất nhiều.
Dù sao thì đó là kế hoạch. Hệ
thống kinh tế mở toàn cầu hiện nay do Hoa Kỳ vạch ra, nhưng ông Trump dự định
sẽ làm ra luật lệ của riêng mình,
bắt đầu với việc từ bỏ Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), đàm phán
lại Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) với Mexico và Canada, và áp dụng mức thuế nặng
lên hàng nhập khẩu Trung Quốc. Cũng hãy quên đi hoài niệm về trật tự địa chính
trị cũ — mọi thứ về những giá trị chung và dân chủ.
Tổng thống đắc cử hân hoan đứng cùng phía với Tổng thống Nga Vladimir Putin
chống lại cả Tổng thống sắp ra đi Barack Obama lẫn chính sách đối ngoại của
đảng Cộng hòa.
Tương tự như vậy ông Trump đã
sử dụng tài khoản Twitter của mình chất vấn bốn thập kỷ Mỹ dính dáng với Bắc
Kinh qua việc thách thức chính sách một nước Trung Hoa đối với Đài Loan.
Đừng mong đợi có sự nhất quán [nơi ông Trump]. Lúc thì ông hứa sẽ bỏ việc Mỹ
can dự vào các hỗn loạn bạo lực ở Trung Đông, và lúc khác ông hứa tạo ra các
“vùng an toàn” ở Syria – một chính sách mà trước kia ông nói sẽ dẫn đến thế
chiến thứ ba.
Những người đang trông tìm một
quyết sách lớn sẽ phải thất vọng. Ông Trump thích ngã giá (dealmaking) hơn tư
duy chiến lược (stragetic thinking). Khẩu hiệu ‘Hãy làm cho nước Mỹ vĩ đại trở
lại’ là một mớ bòng bong các thứ bản năng, định kiến và bốc đồng. Thành phần
của nó bao gồm: chủ nghĩa dân tộc về kinh tế, sự ác cảm với “toàn cầu hóa”, sự
thù địch đối với người nhập cư, việc chú tâm không ngừng vào chủ nghĩa cực đoan
Hồi giáo và quan điểm ‘ăn xổi ở thì’, tổng zero về quan hệ của các cường quốc
lớn. Thêm vào mớ hỗ lốn này là sự khinh thị thấy rõ đối với liên minh NATO và
sự mập mờ về bảo đảm an ninh cho các đồng minh Đông Á như Nhật Bản và Hàn Quốc.
Với tất cả điều đó, sự căng kéo
giữa việc chối bỏ quyền lãnh đạo quốc tế và việc hứa phục hồi sức mạnh và uy
tín của Mỹ – chủ nghĩa biệt lập hiếu chiến, có thể gọi như vậy – đã bắt được
tâm trạng cả nước. Di sản của các cuộc chiến tranh chọn lấy ở Iraq và
Afghanistan đã làm cạn kiệt sự ủng hộ của dân chúng đối với việc phiêu lưu ra
nước ngoài. Trung tâm Nghiên cứu Pew ghi nhận hồi tháng 6, gần 6 trong 10 người
Mỹ muốn Mỹ “đối phó với những vấn đề riêng của mình và để cho các nước khác tự
đối phó với những vấn đề riêng của họ tới mức tốt nhất mà họ có thể”. Tuy
nhiên, cũng cuộc thăm dò ý kiến đó cho thấy phần lớn vẫn còn muốn Mỹ giữ
lại địa vị đứng đầu toàn cầu.
Doạ dẫm biệt lập
Sự sợ hãi theo bản năng ẩn chứa
ở các đồng minh của Mỹ là nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump sẽ vạch một lằn
ngang kết thúc trật tự quốc tế tự do, do Mỹ dẫn đầu. Ngoài việc nâng cao lá cờ
bảo hộ, ông đã hứa sẽ từ bỏ các nghĩa vụ của Mỹ về khí hậu. Ông có thể bắt tay thỏa thuận với ông
Putin trên đầu các nước châu Âu và chối bỏ thỏa thuận hạt nhân quốc tế với
Iran. Châu Âu đang hoảng sợ trước đề xuất của ông xây dựng một
bức tường chống lại người nhập cư Mexico và đóng cửa biên giới Hoa Kỳ đối với
người đạo Hồi, nhưng mối quan ngại chiến lược là doạ dẫm biệt lập — ngầm chối
bỏ vai trò của Mỹ trong hệ thống quốc tế từng chống đỡ phương Tây. Lịch sử ám
ảnh họ là sự kiện hồi thập niên 1930, một nước Mỹ tự hấp thu đứng khoanh tay
khi châu Âu rơi vào chủ nghĩa phát xít và chiến tranh.
Tất nhiên, các đồng minh đã cố
làm cho mình thích nghi với chế độ mới. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe là người đầu tiên tới gặp tổng thống mới đắc cử. Ông Abe hoan
nghênh đường lối cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh, và cũng tỏ ra phiền muộn về cam
kết yếu hơn với an ninh Nhật Bản. Chính phủ Anh của Theresa May, trong cơn đau
tách khỏi lục địa của riêng mình, còn đau đầu hơn là bình thường về việc bám
víu vào một cái gì đó giống như một “quan hệ đặc biệt”.
Những quan hệ như vậy không có cái thay thế cho sự hợp tác mang tính hệ thống
và thể chế vốn đánh dấu việc dàn xếp sau năm 1945. Nếu không có sự lãnh đạo của
Mỹ thì ngay khái niệm “phương tây” cũng bắt đầu mất đi ý nghĩa của nó.
Mathew Burrows, cựu cố vấn Hội
đồng tình báo quốc gia và bây giờ là giám đốc Hội đồng Đại Tây Dương, một nhóm
chuyên gia tư vấn đóng ở Washington, nêu một cách ngắn gọn: “Pax Americana (Hoà
bình kiểu Mỹ) không còn chi trả. Thay vào đó, ông Trump tin rằng Hoa Kỳ đủ tự
lực để vứt bỏ thứ trật tự dựa trên luật lệ ngay cả khi những người khác tổn
thương do mất đi sự lãnh đạo của Mỹ”.
Như ông Burrows chỉ ra, các
đồng minh của Mỹ đã kết luận rằng, ông Trump không đoán được cũng không đáng
tin cậy. Quyết tâm của Trung Quốc chuyển dịch sức mạnh kinh tế của họ thành sức
mạnh địa chính trị dường như không bị hề hấn bởi các tweet khiêu khích của Tổng
thống mới đắc cử. Chắc hẳn ông Putin cho rằng ông sẽ có lợi hơn nhờ ông Trump
thiếu kinh nghiệm.
Một nhà ngoại giao cấp cao của
châu Âu nói về những tuyên bố của tổng thống mới “Chúng ta phải xem có bao
nhiêu trong đó được đưa vào thực hiện, nhưng khá rõ là Trump đóng cửa với việc
Mỹ lãnh đạo toàn cầu”. Một nhà hoạch định chính sách cấp cao châu Âu nhận xét:
“Tất cả chúng ta đều cố đạt được các thỏa thuận song phương với chính quyền
mới, nhưng quả là ngu xuẩn khi giả vờ sẽ có một sự tương tri xuyên Đại Tây
dương”, ông Trump khinh rẻ chủ nghĩa đa phương. Ở châu Âu, đó là một tín
ngưỡng.
Thuyết con lắc
Vào thời điểm này, một người
lạc quan (dù có vài người hiếm hoi xung quanh hiện nay) sẽ lưu ý rằng lợi ích
của Mỹ trên thế giới khi trồi khi sụt từ thời lập quốc. Con lắc đã đong đưa
giữa chủ nghĩa biệt lập và chủ nghĩa ngoại lệ, và từ chủ nghĩa đơn phương sang
tham gia đa phương. Ông Trump muốn châu Âu tự giải quyết các vấn đề của riêng
mình. George Washington đã đưa ra một quan điểm tương tự trong phát biểu chia
tay khi vị tổng thống Mỹ đầu tiên nhận xét rằng “các tranh cãi thường xuyên”
của châu Âu là “lạ lẫm đối với các quan tâm của chúng ta”.
Một phần tư thế kỷ sau, tổng
thống James Monroe từ bỏ chủ nghĩa biệt lập ủng hộ việc nước cộng hòa mới tin
rằng mình có quyền bá chủ trên toàn bộ tây bán cầu. Bước sang thế kỷ 20,
Theodore Roosevelt đã tung ra những cuộc phiêu lưu đế quốc riêng của Mỹ. Và sau
thế chiến thứ hai, Washington đã học bài học của thập niên 1930 qua việc vạch
ra một trật tự toàn cầu do Mỹ đứng đầu.
Gần đây hơn, Tổng thống George
W Bush bắt đầu với việc bác bỏ thỏa thuận biến đổi khí hậu Kyoto và Hiệp ước
chống tên lửa đạn đạo 1971 với Nga. Sau vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9
năm 2001, ông khinh miệt chủ nghĩa đa phương dựa trên luật lệ và ủng hộ việc
phân chia thế giới thành những kẻ “đi với ta hay chống lại ta” trong cuộc chiến
chống lại khủng bố Hồi giáo. Nếu những nước khác muốn tham gia vào một liên
minh ý chí, không sao cả, nhưng Mỹ sẽ không bị hạn chế bởi các tổ chức như
NATO. Như ông Bush tuyên bố theo giọng điệu của Palmerston trong bài tổng kết
tình hình liên bang (State of the Union) vào đêm trước của cuộc xâm lược Iraq
năm 2003: “Lộ trình của đất nước này không phụ thuộc vào quyết định của các
nước khác”.
Khi sự việc diễn ra, khoảng
thời gian đơn cực của Mỹ ra đi gần như cũng nhanh chóng như khi nó đến. Những
ước mơ tân bảo thủ về dân chủ hóa Trung Đông đã bị mất đi trong hỗn loạn đẫm
máu ở Iraq và bất mãn tại Mỹ với cái giá về xương máu và của cải rất lớn. Ông
Bush đã dành phần lớn nhiệm kỳ thứ hai tìm cách xây dựng lại cầu nối với các
đồng minh mà ông đã phá hỏng trong nhiệm kỳ đầu. NATO đã được mời vào
Afghanistan, trong khi Đức và Pháp được tha thứ về việc họ phản đối cuộc xâm
lăng Iraq.
Cái đúng đối với ông Bush, câu
chuyện của người lạc quan nêu, sẽ nhiều hơn như vậy cho ông Trump. Cán cân
quyền lực toàn cầu đã nghiêng về phía một Trung Quốc đang trỗi dậy và quyết
đoán hơn cùng với một nước Nga hiếu chiến. Có một số sự kiện địa chính trị mà
tổng thống mới không thể phủ nhận.
Dù có việc đánh tráo ý tưởng,
đối với một nhà thương thuyết có vẻ việc tách rời lợi ích quốc gia của Mỹ khỏi
các cam kết và liên minh quốc tế là bất khả. Sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế
không thể mất đi và, như ông Bush đã khám phá ra ở Iraq, sức mạnh quân sự cũng
có giới hạn riêng của nó. Rút lui cũng không cho ra một thay thế khả thi cho
can dự. Nhìn vào bất cứ chỗ nào, Mỹ cũng đều có lợi ích quốc gia cần được đề
cao và bảo vệ, hoặc là kinh tế và thương mại, hay địa chính trị và quân sự.
Phản ứng của ông Obama là
nửa vời, kết hợp chủ nghĩa hiện thực với chủ nghĩa quốc tế và viết lại
vai trò của Mỹ như là vai trò của một cuờng quốc đứng cầm trịch. Đôi khi
nó có tác dụng — chứng kiến sự thỏa thuận hạt nhân Iran và thỏa thuận về
biến đổi khí hậu Paris. Biện hộ cho việc không hành động của mình ở Syria,
tổng thống nói với tạp chí The Atlantic:
“Chúng ta đã phải vừa thiết thực vừa rộng lòng… sẽ có nhiều lúc mà điều
tốt nhất chúng ta có thể làm là bật đèn chiếu lên rọi vào một điều gì đó khủng
khiếp”. Những nguời phê phán ông sẽ quy kết rằng, ông Obama cho phép sự
thận trọng tin đuợc trôi dạt vào sự bại nhược.
Trong bất kỳ sự kiện nào,
những người ủng hộ thuyết con lắc nhận rằng nó đúng. Hoàn toàn có thể tưởng
tượng một nhiệm kỳ tổng thống Trump bắt đầu với một doạ dẫm đơn phương theo
thời gian bị đặt điều kiện bởi những thực tại về cạnh tranh và phụ thuộc
lẫn nhau về kinh tế của các cường quốc lớn.
Tổng thống mới sẽ sớm khám
phá ra rằng Hoa Kỳ cần đến sự trợ giúp trong cuộc chiến chống lại ISIS và các
doanh nghiệp Mỹ sẽ nằm trong số những kẻ thua cuộc lớn nhất do việc trôi dạt
vào chủ nghĩa bảo hộ toàn cầu trở lại. Cũng có khả năng tương tự là việc
tổng thống đắc cử mê đắm ông Putin sẽ không kéo dài hơn những nỗ lực tương tự
của cả ông Bush và ông Obama trong việc thiết lập lại quan hệ với Moscow.
Không có gì để thay cho đồng
minh
Tuy nhiên, điều sai lầm sẽ là
nghĩ rằng quá khứ có thể khôi phục được – rằng sau một vài năm biến động và
nguy hiểm của chủ nghĩa biệt lập thì Pax Americana chỉ đơn giản có thể được
phục hồi “như đã là”. Thế giới đã thay đổi. Sức mạnh của Mỹ đang bị cạnh tranh
— và không phải chỉ bởi một mình Trung Quốc. Hiện đã có một sự thay đổi tương
ứng trong chính trị nội bộ quốc gia. Hệ thống thương mại toàn cầu mở đã từng
đồng nghĩa với việc mở rộng quyền lực của Hoa Kỳ: các thị trường mới cho Ford,
IBM và các công ty khác.
Bây giờ nó thường được nhìn
như là kẻ thù của việc làm tại Mỹ. Sự đua tranh của các cường quốc lớn đã được
mài sắc. Toàn cầu hoá, đuợc phát minh ở Mỹ trong việc theo đuổi các lợi ích
của Mỹ, bây giờ lại ban lợi ích của nó cho Trung Quốc và các bên thách thức địa
chính trị khác.
Cuối tuần tới ông Trump sẽ trở
thành lãnh đạo của quốc gia hùng mạnh nhất thế giới. Theo hầu hết các tính
toán, quân đội Mỹ sẽ vẫn không thể sánh được trong nhiều thập kỷ tới. Nhưng
địa vị đứng đầu (primacy) và quyền bá chủ (hegemony) không như nhau. Tổng thống
mới sẽ thấy rằng hầu hết các mục tiêu của mình là ngoài tầm với của một nước Mỹ
hành động một mình. Thoả thuận vụ việc (deal) không thay thế được đồng minh,
và những lời tweet giận dữ sẽ không khôi phục đuợc sức mạnh và uy tín của Mỹ.
Palmerston đã đúng, rằng trong địa chính trị không có gì là mãi mãi. Nhưng ngay
cả trong mọi thời kỳ rực rỡ của nó, đế quốc Anh đều cần bạn bè trong việc
theo đuổi lợi ích của mình.
Dựa trên những bằng chứng cho
đến giờ ông Trump không có tâm thế hay tính khí để nhận ra những buộc ràng
như vậy. Nguy hiểm tức thời — về một tính toán sai lầm dẫn đến cuộc đối đầu
với Trung Quốc ở tây Thái Bình Dương, về một “thỏa thuận” khuyến khích chủ
nghĩa trả thù của ông Putin ở Đông Âu, hay những xung đột với Iran – là đủ rõ
ràng. Mối đe dọa lâu dài là nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump sẽ chứng kiến
một Americana Pax từng duy trì hòa bình và ổn định tương đối trong 70 năm qua
tan biến vào sự trở lại với thế giới xung đột cường quốc lớn của Hobbes (theo
Hobbes cách duy nhất để bảo đảm xã hội văn minh sự là thông qua việc tuân phục
vào một cấp thẩm quyền chủ quyền tuyệt đối – ND).
