5934. Cộng đồng ASEAN: Việt Nam không
khéo sẽ tụt lại phía sau
Cao
Huy Huân
25-11-2015
Sáng
ngày 22/11, thay mặt các quốc gia thành viên ASEAN, Thủ tướng Najib Razak của
Malaysia – nước chủ nhà Hội nghị cấp cao ASEAN lần 27, đã tuyên bố thành lập
Cộng đồng ASEAN (gọi tắt là AC) vào ngày 31/12 năm 2015.
Sự kiện này, sau việc
hoàn tất đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, mang đến sự phấn
khởi, nhưng cũng gợi lên nhiều nỗi lo cho Việt Nam.
Bộ
trưởng 12 nước đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) tổ chức một cuộc họp báo để
thảo luận về tiến bộ trong các cuộc đàm phán ở Lahaina, Maui, Hawaii, ngày
31/7/2015. Photo: Reuters.
Cơ hội đa dạng hóa thị trường
AC
ra đời có nghĩa là 10 nước ASEAN sẽ giảm mạnh, tiến tới xóa bỏ hàng rào thuế
quan, tạo điều kiện cho dòng vốn và hàng hóa dịch chuyển mạnh mẽ nội khối, kích
thích thương mại và đầu tư phát triển. Các chuyên gia nhận định AC sẽ trở thành
một trong những trung tâm sáng giá và năng động nhất tại khu vực châu Á nói
riêng và toàn thế giới nói chung.
Hãy
thử hình dung, rào cản thuế quan giảm, thị trường hàng hóa được kích thích, mỗi
quốc gia sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc xuất và nhập khẩu, từ đó kích
thích giao thương giữa các quốc gia. Thủ tướng Najib Razak phát biểu: “GDP của
ASEAN dự kiến sẽ đạt 4,7 nghìn tỉ USD vào năm 2020. Theo một dự báo, ASEAN có
tiềm năng trở thành nền kinh tế lớn thứ tư trên thế giới vào năm 2030. Có rất
nhiều lợi ích kinh tế mà chúng ta sẽ gặt hái được, qua đó mang lại cuộc sống
sung túc hơn cho tất cả người dân ASEAN”.
Ngoài
việc mở rộng thị trường nội khối, AC còn mang lại khả năng kết nối thương mại
ngoại khối mạnh hơn. Tham dự Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN hôm 22-11, Trung Quốc
và nhiều nước đối tác trong khối ASEAN+ cũng khẳng định sẽ đồng hành cùng quá
trình xây dựng, hoàn thiện AC trong thời gian tới. AC chính là động lực để các
cơ chế thương mại ASEAN+ được thúc đẩy, giúp quá trình hội nhập khu vực châu Á
và toàn cầu của các nước ASEAN trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.
AC
còn có ý nghĩa với Việt Nam hơn bao giờ hết khi thời gian qua, thị trường xuất
nhập khẩu của Việt Nam phụ thuộc quá nhiều vào người láng giềng “khó chơi”
Trung Quốc. Trung Quốc hiện vẫn là thị trường xuất khẩu lẫn nhập khẩu hàng đầu
của Việt Nam. Việc AC ra đời, mà cốt yếu là cộng đồng kinh tế ASEAN (gọi tắt là
AEC) sẽ là động lực và môi trường để Việt Nam thực tế hóa chủ trương chuyển
hướng đầu tư và thương mại, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu nhằm hạn chế tối
đa những phụ thuộc một chiều “lợi bất cập hại” đối với Việt Nam trong quá trình
tổ chức giao thương.
Và nỗi lo tụt hậu
Chính
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng từng phát biểu rằng “Chắc chúng ta đã nghe thấy
tiếng kêu của doanh nghiệp, của người dân đối với chúng ta trong lĩnh vực cải
cách hành chính. Không phải chúng ta không quan tâm mà có quan tâm, có tiến bộ
nhưng chúng ta chỉ so với chúng ta không là không được. Chúng ta giờ đang đứng
chót ở ASEAN-6, có cái còn thấp hơn Lào, Campuchia, Myanmar thì làm sao đất
nước mình, dân tộc mình chấp nhận được”.
Nỗi
lo tụt hậu kinh tế đã xuất hiện nhiều năm qua, trên các văn bản chính thức,
phát ngôn của quan chức, báo chí, truyền thông, chuyên gia… Kèm theo đó là sự
lo lắng trước tốc độ phát triển như vũ bão của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài (FDI) và việc phá sản hàng loạt công ty theo hiệu ứng domino, sự yếu kém
trong hệ thống doanh nghiệp nhà nước… Nhiều chuyên gia còn lo ngại thế hệ doanh
nghiệp vừa và nhỏ vốn chẳng có cơ hội “ngoi lên” ở Việt Nam, bởi lẽ sức cạnh
tranh quá yếu. Doanh nghiệp nào phát triển một chút thì bị doanh nghiệp nước
ngoài mua lại, còn không thì đua nhau phá sản vì không thể tồn tại được trên
thị trường đầy cạnh tranh. Những nỗi lo này, khi AC mà đặc biệt là AEC hình
thành, sẽ càng tăng lên bội phần vì sự xuất hiện ngày càng mãnh liệt của các
đối thủ đến từ nội khối và các quốc gia thuộc khối đối tác đối thoại với ASEAN.
Cần
lưu ý rằng, khi AEC thành lập, bên cạnh Việt Nam có cơ hội đa dạng hóa thị
trường xuất nhập khẩu, thì các doanh nghiệp nước ngoài cũng tăng cơ hội lựa
chọn đầu tư. Tức là các doanh nghiệp có thể chọn Lào, Campuchia, Myanmar,
Philippines… để đến đầu tư hậu AEC thay vì vẫn chọn Việt Nam. Điều này có nghĩa
là nếu Việt Nam không nhanh chóng cải cách và hoàn thiện một số vấn đề liên
quan đến môi trường đầu tư, chất lượng giáo dục và nguồn lao động, các khâu
chuỗi cung ứng hàng hóa theo chuẩn khu vực thì các khoản lợi từ AC sẽ trôi theo
nguyên tắc “nước chảy chỗ trũng”, chỗ nào tốt, lợi ích ắt theo.
Việc làm: lo nhiều hơn phấn khởi
Một
trong những nội dung của AEC chính là dịch chuyển việc làm. AEC cho phép nguồn
lao động dịch chuyển tự do hơn, thoải mái hơn, cởi mở hơn trong khu vực nội
khối. Hiện AC đang thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là tại các quốc
gia đang phát triển như Việt Nam , Lào, Campuchia… Các cơ chế AEC cho phép
người lao động có tay nghề có nhiều chọn lựa hơn, tức là các lao động tay nghề
thấp sẽ có ít cơ hội hơn. Với khả năng chuyên môn, kỹ năng, kinh nghiệm và
trình độ về ngoại ngữ nằm ở mức áp chót trong khu vực, lao động thất nghiệp hay
làm việc trái tay sẽ là những nỗi lo dài hạn cho Việt Nam, nhất là trong bối
cảnh ngành giáo dục những năm qua chưa có những dấu hiệu được cải thiện đáng kể.
