Vì sao một thời con
người ăn thịt nhau?
Melissa HogenboomBBC
Earth
·
43 phút trước
Khoảng 15.000 năm trước, tại động Gough's Cave, ở vùng Sommerset gần Bristol, Anh Quốc, một nhóm người đã ăn thịt lẫn nhau.
Họ lóc thịt và tháo rời các khớp xương, sau đó nhai và nhằn nát xương. Họ cũng có thể đã bẻ xương để ăn phần tuỷ bên trong.
Không chỉ có xác người lớn có dấu hiệu bị ăn. Một em bé ba tuổi và hai thiếu niên có thể đã có dấu hiệu bị ăn thịt và gặm xương.
Image copyrightNATURAL HISTORY MUSEUM
Một vài hộp sọ của nạn
nhân thậm chí còn được chỉnh sửa thành đồ trang trí, gọi là "cốc sọ
người", có thể được sử dụng để đựng thức uống.
Chuyện gì đã xảy ra
trong động Gough's Cave? Đó có phải là một trường hợp cho thấy sự đối xử hung
dữ của con người với kẻ thù không, hay đó là một nghi thức tín ngưỡng kỳ lạ?
Hay đó chỉ đơn giản là nỗ lực tuyệt vọng nhằm mục đích sinh tồn?
Gough's Cave được khai
quật lần đầu vào cuối thập niên 1880. Tuy nhiên, khi đó mục đích chỉ là để nhằm
phục vụ du khách, cho nên công tác phân tích khảo cổ đã không được tiến hành
cặn kẽ. Những mẫu hóa thạch được tìm thấy có thể cũng đã bị thất tán.
Những cốc sọ người có
thể được sử dụng vì các nghi lễ
Image copyrightTRUSTEES OF NHMImage captionCốc sọ người có thể được sử dụng vì các nghi lễ
Trong lần khai quật
khác được thực hiện hồi thập niên 1980, người ta phát hiện ra rất nhiều di hài
của người và động vật, với những dấu hiệu rõ nét cho thấy họ bị xẻ thịt.
Qua nhiều phân tích
chi tiết trong hàng thập niên sau, các nhà nghiên cứu kết luận xương người
trong hang động đó là của những người đã bị ăn thịt.
Gough's Cave nằm ở vị
trí xa xôi và đơn độc. Bằng chứng của hành động ăn thịt người gợi lại thời kỳ
có người Neanderthals hoặc có thể là còn trước đó nữa.
Bằng chứng đầu tiên
cho thấy người Neanderthals có thể đã ăn thịt bạn bè (hay kẻ thù) được tìm thấy
ở Pháp và có niên đại khoảng 100.000 năm trước.
Có một số trường hợp
khác cũng vậy. Một nhóm người Neanderthal sống trong một hang động ở miền bắc
Tây Ban Nha 49.000 năm trước, có vẻ đã bị ăn thịt.
Xương trong một hang
động ở Bỉ cũng cho thấy các dấu hiệu một nhóm người khác đã ăn thịt nhau, theo
một nghiên cứu được công bố hồi tháng 7/2016.
Image copyrightNATURAL HISTORY MUSEUMImage captionXương tìm thấy trong hang động Gough's Cave cho thấy những người
này đã bị ăn thịt
Ăn thịt người là chủ
đề không dễ chịu chút nào với các nhà nhân chủng học. Một phần, có thể vì chủ
đề này cho thấy một phần tối tăm, ghê tởm của bản năng con người. Nhưng phần
nữa là bởi rất khó để có thể xác định được rõ ràng điều này.
Đặc biệt, rất khó để
nhận diện vết dao cắt là do hành động ăn thịt người, hay từ việc người ta lóc
thịt khỏi xương sau khi người đó chết, mà đây đôi lúc cũng là việc được thực
hiện theo nghi lễ tâm linh.
Vết cắt trên xương
động vật thường chắc chắn là dấu hiệu bị làm thịt. Nhưng khi có các dấu vết
tương tự trên di hài của người, nhiều kết luận không "dễ dàng được chấp
nhận", Silvia Bello từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên ở London, Anh Quốc, cho
biết.
Các di chỉ xương người
trong hang động Gough's Cave mà Bello đã phân tích nhiều năm qua lại có rất
nhiều dấu vết cắt. Khoảng 65% xương cho thấy dấu cắt từ dụng cụ đồ đá. Hơn thế
nữa, rất nhiều xương bị nghiền nát, mà có thể là để hút tuỷ xương.
"Nó rất đặc
trưng," Bello nói. "Ta có thể thấy cùng những dấu vết như vậy trên
các động vật khác. Bạn có thể nói họ xả thịt các động vật khác theo cùng một
cách, [để lấy ra] từng miếng thịt."
Image copyrightNATURAL HISTORY MUSEUM
Bello thậm chí còn tìm
ra dấu răng người. Vết răng cắn khi họ nhai xương dễ dàng được xác định.
"Một vài bộ phận
bị biến đổi, đặc biệt là các ngón tay cho thấy có lẽ chúng đã bị ai đó nhai để
ăn hết thịt dính trên đó," Bello nói.
"Dấu răng người
trên xương người có lẽ là bằng chứng tốt nhất cho thấy hành động ăn thịt
người."
Bello quyết định thử
tìm cách giải đáp một số tranh cãi vốn được nêu lên khi các di chỉ với dấu vết
như vậy được tìm ra.
Khác gì với lóc thịt?
Trong một nghiên cứu
được công bố năm 2016, bà và đồng nghiệp cẩn thận vạch ra sự khác nhau giữa
hành động ăn thịt người và "lóc thịt". Đây là quá trình khi thịt được
lóc ra từ thi thể người đã chết, nhưng không thường để ăn.
Những xương tìm thấy
trong hang động Gough's Cave cho thấy những người này đã bị ăn thịt
Quá trình lóc thịt
thường được thực hiện vì mục đích "chôn cất thứ cấp": người tiền sử
thường có thói quen mang theo người chết khi họ di chuyển đến một vùng khác, và
để làm vậy thì đầu tiên họ phải lóc thịt người chết ra.
Xương có thể
"quan trọng hơn" thịt, Rosalind Wallduck, một đồng nghiệp của Bello
tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, nói.
Có nhiều bằng chứng
phong phú cho thấy điều này ở Serbia trong khoảng từ 10.000 đến 5.000 năm
trước. "Người ta vẫn thường di chuyển theo mùa và mang người chết theo khi
đi," Wallduck nói. "Tổ tiên của họ sẽ hiện diện gần gũi hơn trong đời
sống của họ và họ cũng tương tác nhiều hơn với những thi thể đó."
Nhóm nghiên cứu nói di
hài của người bị ăn thịt giờ đây đã dễ nhận diện hơn, vì họ có những dấu vết
đặc biệt. "Chúng thực sự khớp với những xác động vật bị ăn thịt khác trong
khu vực, trong khi đó việc chôn cất thứ cấp lại có dấu vết khác, về tỷ lệ phần
trăm các vết cắt và độ dày đặc," Bello nói.
Sự khác biệt cơ bản là
số lượng của vết cắt. Khi người hay động vật bị ăn thịt, có rất nhiều dấu vết
có thể quan sát được, nhưng nếu thi thể được lóc thịt thì lại có dấu vết nhỏ
hơn, chỉ chiếm diện tích trên 1% xương, và không có dấu răng.
Tuy nhiên, đó vẫn
không phải là câu trả lời cho lý do tại sao những người cổ đại đó lại ăn thịt
người.
Image copyrightTRUSTEES OF NHMImage captionXương sọ người đã được chế lại thành các cốc sọ người
Quá khắc nghiệt
Không có cách nào tìm
ra câu trả lời tuyệt đối chính xác. Tuy nhiên, Bello nói những người sống trong
Gough's Cave không có dấu hiệu nào cho thấy có dấu vết của sự giết người tàn
bạo. "Họ đã ăn thịt xác chết, nhưng không có việc chém giết."
Có thể do thời tiết
trong thời đại đó đã đẩy họ đến hành động cực đoan như vậy. Họ sống trong một
quãng nghỉ ngắn giữa hai đợt cực kỳ lạnh trong kỷ băng hà cuối cùng: thời tiết
chỉ ấm lên trong vài trăm năm. Một mùa đông cực kỳ lạnh có thể đã làm cạn kiệt
nguồn thức ăn, buộc họ phải ăn bất cứ xác người nào đã chết để sinh tồn.
Nhưng điều đó không
giải thích được các cái cốc làm bằng sọ người trong hang động Gough's Cave. Các
sọ người không có vẻ được đẽo gọt lại để đựng đồ ăn, và những cốc sọ người
tương tự cũng được tìm thấy ở nhiều nơi khác.
Thay vào đó, Bello
nghĩ những người sống trong hang Gough's Cave đã làm những cái cốc sọ người như
thực hành một nghi lễ hay nghi thức chôn cất nào đó. Hoàn toàn có thể xảy ra
việc họ uống bằng cái cốc đó. Nếu đó là thật thì việc ăn thịt những người khác
có thể chỉ là một hành vi văn hoá, hơn là một hành động vì mục đích sinh tồn.
Thời đại của những
người này sinh sống cũng là một manh mối nữa cho công tác nghiên cứu. Nếu những
người này chết vì xung đột, thì hẳn là những nạn nhân bị ăn thịt phải là người
lớn, nhưng trong trường hợp này thì không phải. "Đây không phải một nhóm
chiến binh," Bello nói. "Tôi nghĩ họ chết vì lý do tự nhiên thôi."
Có thể là vậy, nhưng
những trường hợp gần đây của việc ăn thịt người có thể cho thấy một bức tranh
rất khác.
Nạn nhân bạo lực?
Ăn thịt người thường
là kết quả của bạo lực, và người chiến thắng "tiến thêm một bước là hành
hạ xác chết", Rick Schulting từ Đại học Oxford của Anh nói.
Schulting lập luận
rằng trường hợp ăn thịt người khá hiếm, dù có tình trạng bạo lực khá nhiều
trong quá khứ của loài người. "Chúng tôi tìm thấy rất nhiều bằng chứng cho
thấy người chết trong các xung đột thời tiền sử, nơi người ta không ăn, làm
thịt hay chặt xác họ," ông nói. "Vì thế trường hợp này cho thấy điều
gì đó cực đoan hơn."
Image copyrightSILVIA BELLO/AJPAImage captionXương được phân tích cẩn thận để tìm ra các vết cắt và vết răng
Một trường hợp ăn thịt
người diễn ra khoảng 900 năm trước tại khu vực Puebloan ở Tây Nam Mỹ (nay là
Colorado).
Sự việc xảy ra trong
thời kỳ hạn hán nghiêm trọng, nhưng Schulting nói điều đó không có nghĩa người
ta sẽ ăn thịt nhau. Ông nghĩ đó có vẻ là những người đó đã ăn thịt nhau vì
"xung đột nghiêm trọng về tài nguyên".
"Những người đó
đánh nhau, và để cảnh báo không cho đối phương quay lại, kẻ nào dám làm vậy sẽ
bị xẻ thịt tàn bạo và nghiền nát, có lẽ bị tra tấn," ông nói. "Vì thế
những hành động cực đoan trở thành dấu hiệu nhận biết."
Thậm chí có thể những
cá nhân tại Gough's Cave đã bị giết hết, Schulting nói. Không có chứng cứ nào
có thể quan sát được cho thấy có bạo lực, nhưng có rất nhiều cách để giết người
mà không để lại dấu vết trên xương người.
Có lẽ bài học từ tất
cả những trường hợp này là không có một giải thích chung cho tất cả các trường
hợp ăn thịt người. "Thông thường bạo lực có vẻ bị cho là có liên quan khi
bạn thấy quá trình cực đoan như thế này," Schulting nói. "Nhưng ngay
cả điều đó cũng cần thảo luận và tranh luận."
Dù cho tại sao sự việc
đó xảy ra, rõ ràng là hành động ăn thịt người đã xảy ra trong nhiều thời kỳ
khác nhau trong lịch sử loài người. Đó là một khía cạnh khủng khiếp khác tạo
nên con người chúng ta. Và nó không hẳn là điều gì đặc biệt đáng xấu hổ, ít
nhất là khi bạn so sánh nó với những điều tàn ác khác mà con người đã gây ra.
"Tôi không nghĩ
[ăn thịt người] khiến chúng ta dã man hơn," Schulting nói. "Chúng ta đã
hoàn toàn có thể tạo ra những hành động tàn ác ngày nay, dù là có ăn thịt ai
hay không."
