Cuốn kinh thánh 1.500 tuổi Codex Purpureus Rossanensis, niềm tự hào của Rossano
Đăng ngày:
Rossano tự hào là một trong năm thành phố lưu trữ một trong số sách Phúc Âm quý giá nhất thế giới. Codex Purpureus Rossanensis, 1.500 tuổi, nổi tiếng với sắc tím đỏ của giấy da, được viết theo chữ Hy Lạp cổ bằng mực vàng và bạc và đặc biệt là có nhiều hình minh họa.
Năm 2025 đánh dấu tròn 10 năm sách Phúc Âm mang tên thành phố Rossano được UNESCO công nhận là di sản thế giới và được ghi vào danh mục Ký ức Thế giới (Memory of the World, MOW, ngày 09/10/2015).
Cho đến tháng 06/2026, du khách có thể được ngắm trực tiếp Codex Purpureus Rossanensis hàng nghìn năm tuổi tại Bảo tàng Giáo phận và Sách cổ (Museo Diocesano e del Codex) ở Rossano, tỉnh Cosenza, miền nam Ý. Cuốn sách được đặt trong tủ kính, mở đến trang có hình Đối chiếu bốn sách Phúc Âm. Tuy nhiên, nhờ những hình ảnh đã được số hóa hiện trên màn hình cảm ứng, khách tham quan có thể được một hướng dẫn viên giải thích từng chi tiết. Nghệ sĩ Darya Pauliuchenka, đang nghiên cứu tại bảo tàng, đã giới thiệu cho RFI Tiếng Việt về cổ vật “độc nhất vô nhị” này.
“Sách Phúc Âm này được làm tại xưởng chép sách của người Byzantine vào thế kỷ VI sau Công nguyên. Các học giả không thống nhất được địa điểm chính xác. Có lẽ là ở Constantinople, hoặc ở Palestine, hoặc ở Syria, có nhiều giả thuyết khác nhau. Nhưng dù sao thì vào thế kỷ VIII, sách đã được đưa đến Rossano, Ý do phong trào bài trừ thánh tượng từ thời hoàng đế Lêô III, người đã ra lệnh phá hủy các hình ảnh thánh, cho nên gọi là phong trào bài trừ thánh tượng. Và vì cuốn Phúc Âm có rất nhiều hình minh họa, mô tả Chúa, các thánh và các nhà tiên tri, nên các tu sĩ đã mang đến Ý để bảo quản.
Đáng tiếc là không phải bất kỳ người Hy Lạp hiện đại nào cũng có thể đọc được văn bản này, bởi vì là chữ Hy Lạp cổ. Và vì đây là bản Phúc Âm trước khi được dịch sang tiếng Latinh và những ngôn ngữ khác, do đó văn bản này rất quý giá, được tín hữu coi trọng vì là một trong những phiên bản Kinh Thánh đầu tiên mà chúng ta có thể thấy”.
Kiệt tác của nghệ thuật Byzantine
Một điểm rất đặc biệt là tác phẩm được đóng thành quyển, tức “codex”, thay vì cuộn và bỏ trong ống. Trong cùng cuốn sách, giấy da dùng để viết chữ mỏng hơn giấy da để vẽ hình. Giấy da dày tạo nên một lớp nền vững chắc cho màu sắc. Màu vẽ mờ hơn để tránh các hình minh họa bị nhìn xuyên qua mặt kia của trang giấy. Chính những hình ảnh minh họa rực rỡ, được coi là kiệt tác của nghệ thuật Byzantine, đã giúp cuốn Codex càng thêm quý giá.
Tên gọi “Purpureus” xuất phát từ màu đỏ của các trang giấy, màu đặc trưng của hoàng gia Byzantine. Mỗi trang gồm 20 dòng chữ, bốn dòng đầu được viết bằng mực vàng, những dòng còn lại được viết bằng mực bạc. Sách được viết bằng chữ in hoa (uncial). Đây là kiểu chữ có từ thế kỷ II và trở nên phổ biến từ thế kỷ III đến thế kỷ IX, theo giải thích của Darya Pauliuchenka :
“Sách Phúc Âm Rossano có 188 tờ, trong đó 15 tờ đầu tiên là hình ảnh về cuộc sống của Chúa suốt cả tuần, cũng như hình ảnh của các vị tiên tri, đều phù hợp với những mô tả về cuộc đời của Chúa. Ý tưởng của những bức tranh này là cố gắng kết nối Kinh Cựu Ước và Kinh Tân Ước trong cùng một cuốn sách. Và tôi nghĩ đó là một ý tưởng rất tuyệt vời”.
Trong số 15 tranh minh họa có 12 bức miêu tả sự kiện trong cuộc đời Chúa Giêsu (sự phục sinh của Laxarơ, Chúa Giêsu vào thành Giêrusalem, Chúa Giêsu đối chất với các thầy tế lễ thượng phẩm và việc thanh tẩy đền thờ, dụ ngôn mười trinh nữ, Bữa tiệc ly và lễ rửa chân, sự hiệp thông của các tông đồ, Chúa Giêsu trong vườn Ghếtsimani, việc chữa lành người mù bẩm sinh, dụ ngôn người Samari nhân hậu, phiên tòa Phi-lát, Baraba và Chúa Giêsu). Tiếp theo là một bức trang tiêu đề của các điều răn, và bức cuối cùng là chân dung của thánh sử Mác, chiếm toàn bộ trang.
Trên màn hình cảm ứng, Darya Pauliuchenka kéo đến tranh Bữa tiệc ly rất nổi tiếng và giải thích một chi tiết rất thú vị, khác với những tác phẩm nổi tiếng sau này :
Ví dụ trong bức tranh Bữa tiệc ly này - được coi là một trong những bức đầu tiên còn được lưu giữ - điều thú vị là Chúa Giêsu không ngồi ở giữa như trong các tranh được Léonard de Vinci và nhiều nghệ sĩ nổi tiếng khác vẫn vẽ. Ngài ngả trên chiếc ghế dài kiểu La Mã ở bên trái. Và cũng có Phêrô và dĩ nhiên là cả Giuđa, người đang lấy bánh từ cùng đĩa với Chúa Giêsu và điều đó có nghĩa là ông ta sẽ phản bội Ngài.
Tôi là một nghệ sĩ, đối với tôi, những bức tranh này rất đẹp và tôi có thể thấy rõ có một chuyển động, kiểu như các nhân vật được xếp liền mạch giống như phim hoạt hình hay truyện tranh. Các nghệ sĩ cũng sử dụng rất nhiều cách thú vị để miêu tả các nhân vật. Ví dụ, có hai người, nhưng lại chỉ có hai chân, cho nên nếu khép bức tranh này lại, nó giống như chỉ còn một hình người hoàn chỉnh. Nếu ta khép kín hình này lại, thì cũng sẽ thành một hình hoàn chỉnh”.
Sau bức tranh Bữa tiệc ly, Darya Pauliuchenka giải thích tranh chúa Giêsu đến Vườn Giếtsimani để cầu nguyện.
“Bức tranh này được coi là quan trọng vì là một trong những bức tranh miêu tả cảnh ban đêm đầu tiên trong nghệ thuật Kitô giáo và cho thấy Chúa Giêsu trong vườn vào đêm trước khi bị bắt. Tranh có bố cục đồng thời, có nghĩa là cùng lúc thể hiện hai khoảnh khắc khác nhau. Ở đây, Chúa Giêsu đang cầu nguyện, và bên cạnh là Ngài đang đánh thức các tông đồ. Và ở chính giữa là màn đêm, chúng ta có thể thấy Mặt trăng, các vì sao và bóng tối ở ngay giữa bức tranh. Tôi nghĩ bức tranh này rất giàu tính ẩn dụ và thể hiện rất rõ cảm xúc của Chúa Giêsu, sự bất an của Ngài về tương lai… Bức tranh này cũng được coi là rất quan trọng bởi vì nó thể hiện khái niệm của cuốn sách”.
Một bức tranh khác là một vòng tròn có hình của Mátthêu, Mác, Lu-ca, Gioan ở bốn phía của vòng tròn và có tên Đối chiếu bốn sách Phúc Âm, có nghĩa là Tin Mừng của bốn tác giả được viết bằng những từ ngữ khác nhau nhưng có chung ý tưởng. Hình ảnh vòng tròn này thường được sử dụng để minh họa cho Codex Purpureus Rossanensis.
“Sau 15 bức tranh nhỏ, có thể thấy toàn bộ Phúc Âm Mátthêu (Tin Mừng theo Thánh Mátthêu) còn nguyên vẹn, cũng như chân dung của nhà truyền giáo Mác cùng hình ảnh một vị thần thông thái đang chỉ dẫn những điều cần viết. Sau đó là Phúc Âm Mác, nhưng không đầy đủ mà chỉ có một phần. Các học giả tin rằng có bốn sách Phúc Âm, không chỉ Phúc Âm Mátthêu và Phúc Âm Mác, mà còn có cả Phúc Âm Luca và Phúc Âm Gioan. Đáng tiếc là ngày nay, hai bộ này không còn”.
“Ngủ quên” cả thiên niên kỷ
Sách Phúc Âm Rossano có tầm quan trọng đặc biệt về mặt kinh thánh, tôn giáo, nghệ thuật, chữ viết cổ và lịch sử. Bản thảo đến Rossano vào thế kỷ VIII, cùng với các tu sĩ dòng Basilian, từ Constantinople hoặc Ai Cập hoặc từ Bắc Phi Hồi giáo. Cũng có giả thuyết khác cho rằng bản thảo đến thị trấn khi Rossano trở thành Giáo phận, vào thế kỷ X. Đây cũng là thời kỳ huy hoàng nhất của thành phố.
“Và từ đó, sách được lưu giữ trong nhà thờ cho nên không ai biết đến nó trong thời gian dài và sách cũng chỉ được dùng ở địa phương, cho đến những năm 1840. Sau đó, năm 1883, hai học giả người Đức Oskar von Gebhardt và Adolf Harnack giới thiệu Phúc Âm đến cộng đồng khoa học. Họ nhanh chóng nhận ra rằng đó là một tài liệu vô cùng quý giá bởi vì có rất nhiều trang và nhiều hình minh họa, tất cả đều được bảo quản khá tốt. Cho nên đây là tập Phúc Âm độc nhất vô nhị”.
Nhiều chỗ trên giấy da đã bị phai màu, do nhiều yếu tố, chẳng hạn như độ ẩm. Darya Pauliuchenka cho biết từ thế kỷ XIX, sau khi được phát hiện là tài sản quý giá, sách bắt đầu được trưng bày, phục chế.
Cần phải nói là sách Phúc Âm này đã được phục chế một phần, từ năm 2012 đến 2016. Điều này giải thích cho việc màu sắc lại sống động như vậy. Hiện giờ, sách Phúc Âm được trưng bày tại bảo tàng. Có thể thấy trong phòng triển làm này điều kiện bảo quản rất tốt, an toàn, nhiệt độ thấp hơn bên ngoài. Và cứ ba tháng một lần sách lại được lật trang.
Kinh thánh Rossano được coi là một di sản tư liệu quan trọng chứng minh vùng Calabria, ở miền nam Ý, là nơi giao thoa văn hóa phương Đông và phương Tây.
“Sách Phúc Âm Rossano được UNESCO công nhận là di sản quan trọng vào năm 2015. Từ đó đến nay đã diễn ra rất nhiều sự kiện, người dân đến đây tham quan, nhờ đó cơ sở hạ tầng và thành phố cũng đã thay đổi. Nhà thờ và bảo tàng là một địa điểm quan trọng đối với người dân địa phương. Tháng 10/2025, thành phố đã kỷ niệm 10 năm sách Phúc Âm Rossano được ghi vào Chương trình Ký ức Thế giới. Sự kiện được tổ chức quy mô, nhiều vị thị trưởng đã đến tham dự, họ phát biểu rằng sách Phúc Âm Rossano không chỉ là một di sản của Giáo hội Công giáo mà còn tượng trưng cho sự kết nối giữa các nhánh khác nhau của Giáo hội”.
