Sáp nhập tỉnh nào, khó khăn là gì?
Việc sáp nhập các tỉnh chỉ còn là vấn đề thời gian, với chủ trương "bàn làm, không bàn lùi". Câu hỏi đặt ra là sẽ sáp nhập như thế nào, xét tới hàng loạt tiêu chí cần cân nhắc và các vấn đề có thể nảy sinh?
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cy0d8wy0780o
Vào ngày 5/3, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh rằng việc sáp nhập tỉnh cần căn cứ trên một số tiêu chí quan trọng, như diện tích, dân số, kinh tế, văn hóa và khả năng bổ sung, hỗ trợ nhau phát triển...
Theo kế hoạch, Đảng ủy Chính phủ, do ông Chính đứng đầu sẽ phải báo cáo chủ trương sáp nhập tỉnh cho Bộ Chính trị chậm nhất là ngày 9/3.
Hiện tại, Chính phủ cũng đã thống nhất mô hình chính quyền địa phương hai cấp gồm cấp tỉnh (gồm tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương) và cấp cơ sở. Thực hiện giảm cấp huyện và sáp nhập tỉnh cùng lúc có thể khiến việc phân chia lại địa giới hành chính cấp cơ sở gặp khó khăn.
Số lượng tỉnh thành còn lại sau khi sáp nhập cũng được nhiều người quan tâm, đặc biệt là sau bức ảnh Thủ tướng Phạm Minh Chính cầm trong tay một tấm bản đồ trong buổi họp Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ vào ngày 5/3.
Tấm ảnh chụp xa nên khá mờ, nhưng dòng chữ phía trên tấm bản đồ được nhiều người cho là "bản đồ 32 đơn vị hành chính…". Do đó, dù chưa có thông tin gì chính thức, trên mạng xã hội đã bắt đầu lan truyền thông tin sẽ giảm từ 63 xuống còn 32 tỉnh sau sáp nhập.
Sáp nhập tỉnh nào?
Phát biểu với VTC News, Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, cho rằng việc sáp nhập tỉnh thành lần này là nhằm tinh gọn bộ máy, tránh việc duy trì quá nhiều tỉnh khiến bộ máy hành chính trở nên cồng kềnh, tốn kém ngân sách.
"Nếu như lần đầu sáp nhập, nhà nước mong muốn có các tỉnh đủ lớn để phát triển kinh tế, còn khi chia tách là để phù hợp với năng lực quản lý, thì lần sáp nhập này là nhằm tinh giản bộ máy, giảm bớt tầng nấc trung gian và nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia," VTC News dẫn lời ông Dũng.
Trên báo Thanh Niên, cựu Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng trước đây Việt Nam tách tỉnh ra vì nhiều lý do, như công nghệ, cơ sở hạ tầng chưa phát triển... Hiện giờ, ông cho rằng các tỉnh đã phát triển đến giới hạn, các nguồn lực cũng đã cạn nên cần không gian, dư địa phát triển mới.
Theo quy định của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các tỉnh thành phải đảm bảo ba tiêu chí gồm quy mô dân số, diện tích, số đơn vị hành chính cấp huyện.
Cụ thể, các tỉnh miền núi, vùng cao phải có dân số từ 900.000, diện tích 8.000 km2 trong khi các tỉnh thành còn lại phải có dân số ít nhất là 1,4 triệu và diện tích 5.000 km2 trở lên.
Dựa trên tuyên bố của Thủ tướng Phạm Minh Chính vào ngày 5/3, ba yếu tố quan trọng nhất khi sáp nhập tỉnh thành là: kinh tế, diện tích và dân số. Trong đó, diện tích và dân số là hai tiêu chí "cứng" .
Hiện tại, Việt Nam có 63 tỉnh thành - gồm 57 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc trung ương.
Dựa trên số liệu năm 2023 trên trang web chính thức của Tổng cục Thống kê, có 10 tỉnh thành không đạt cả ba tiêu chí trên, gồm:
- 3 tỉnh miền núi: Bắc Kạn, Tuyên Quang, Đắk Nông
- 7 tỉnh thành còn lại: Hà Nam, Ninh Bình, Ninh Thuận, Bà Rịa-Vũng Tàu, Hậu Giang, Vĩnh Long, Bạc Liêu.
Ngoài các tỉnh trên, có 12 tỉnh thành không đáp ứng đồng thời tiêu chuẩn cả về diện tích lẫn dân số (có đạt tiêu chuẩn số đơn vị hành chính), gồm:
- 5 tỉnh miền núi: Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình
- 7 tỉnh thành còn lại: Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Quảng Trị, Tây Ninh, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng
Trong lịch sử, có nhiều tỉnh thành từng chung tỉnh trước khi tách.
Ví dụ, xét tới các tỉnh miền núi, Lào Cai và Yên Bái từng thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn. Tới năm 1991, hai tỉnh này đã tách ra. Cùng năm, hai tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang được thành lập từ tỉnh Hà Tuyên cũ.
Nhiều tỉnh khác cũng có lịch sử tương tự, chẳng hạn: Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) được tách ra từ tỉnh Bình Trị Thiên vào năm 1989; năm 1997, tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng được tách ra thành tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng trực thuộc trung ương. Một số ví dụ khác có thể kể tới như tỉnh Nghĩa Bình (tách ra thành Quảng Ngãi và Bình Định), Phú Khánh (Phú Yên và Khánh Hòa), Sông Bé (Bình Dương, Bình Phước), Minh Hải (Bạc Liêu, Cà Mau)…
Một số, nếu không muốn nói là tất cả, tỉnh trong số này có thể sẽ được tái hợp, xét tới các yếu tố dân số, diện tích, số đơn vị hành chính cấp huyện và kinh tế. Chẳng hạn, ở thời điểm hiện tại, nếu Quảng Trị được sáp nhập với Quảng Bình (đều thiếu hai tiêu chí), tỉnh mới sẽ đạt đủ cả ba tiêu chí về diện tích, dân số và số đơn vị hành chính cấp huyện.
Hưng Yên cũng là một trường hợp đáng chú ý. Năm 1968, Hưng Yên với Hải Dương được sáp nhập lại thành tỉnh Hải Hưng. Tới năm 1996, Quốc hội khóa 9 lại tách Hải Hưng thành Hưng Yên và Hải Dương. Tuy nhiên, do diện tích của hai tỉnh này quá nhỏ, nếu bây giờ được hợp lại cũng không đạt tiêu chí về diện tích, nên có thể sáp nhập với trên một tỉnh khác.
"Một tỉnh có dân số quá ít hoặc diện tích quá nhỏ có thể gặp nhiều hạn chế trong việc phát triển kinh tế - xã hội, trong khi một tỉnh quá lớn lại có thể gây khó khăn trong công tác quản lý," Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đánh giá với Tuổi Trẻ Online vào cuối tháng 2/2025.
Ông Sơn cũng cho rằng các tỉnh được sáp nhập cần có sự tương đồng hoặc bổ trợ lẫn nhau về cơ cấu kinh tế, trình độ phát triển, thu nhập bình quân đầu người.
Ngoài ra, khả năng di chuyển giữa các tỉnh thành cũng cần cần nhắc. Ví dụ, Hà Nam, Ninh Bình và Nam Định từng đứng chung dưới một mái nhà là tỉnh Hà Nam Ninh. Ở thời điểm hiện tại, việc đi lại giữa ba tỉnh này đã trở nên dễ dàng, nhờ vào những hệ thống đường cao tốc và quốc lộ. Do đó, đây cũng có thể là một phương án mà chính quyền Việt Nam đang cân nhắc.
Còn bao nhiêu tỉnh?
Nếu đúng là chỉ còn 32 tỉnh thành như suy đoán trên mạng xã hội, đây sẽ là số lượng tỉnh thành ít nhất của Việt Nam kể từ năm 1975.
Trước đây, Việt Nam đã trải qua nhiều lần sáp nhập và tách tỉnh. Con số tỉnh thành ít nhất tính từ sau ngày 30/4/1975 là 38.
Vào ngày 25/2, báo Dân trí dẫn đánh giá của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, đại biểu chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, cho rằng nên thu gọn số tỉnh xuống còn từ 45-50 tỉnh.
"Số lượng tỉnh, thành phố cần được xác định dựa trên các tiêu chí khoa học và thực tiễn, thay vì chỉ đơn thuần theo con số cố định. Tuy nhiên, nếu xét về quy mô dân số, diện tích, năng lực quản lý và phát triển kinh tế - xã hội, tôi nghĩ rằng Việt Nam có thể thu gọn xuống khoảng 45-50 tỉnh, thành phố để phát triển bền vững," ông Sơn nói.
Tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 của Quốc hội hồi giữa tháng 2, Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nói:
"Có thể đưa số đơn vị cấp tỉnh về mốc 40 hoặc dưới 40 là phù hợp. Bởi hiện nay hệ thống cơ sở hạ tầng, nhất là đường sá, đã phát triển mạnh, hệ thống thông tin liên lạc cũng đầy đủ, thông suốt, đảm bảo cho việc quản lý địa bàn rộng, dân số đông."
Vào ngày 20/2, báo chí Việt Nam đưa tin Giáo sư Trần Ngọc Đường, cựu Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, đánh giá rằng bây giờ là thời điểm "chín muồi" để sáp nhập tỉnh thành.
Theo ông Đường, "trước đây có thời kỳ chúng ta chỉ có 38 tỉnh, thành thôi nhưng có thể sẽ còn gom nhỏ hơn nữa để tạo ra vùng có thế mạnh liên kết với nhau".
Trong một diễn biến liên quan, Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng đánh giá rằng việc sáp nhập tỉnh vào thời điểm thập niên 1970 là để "thuận lợi cho phát triển kinh tế, quy hoạch hạ tầng và tổ chức sản xuất".
"Đến năm 1978, cả nước chỉ còn 38 tỉnh, nhằm tối ưu hóa nguồn lực và tăng cường sự kiểm soát tập trung trong bối cảnh xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa," ông nói.
Bắt đầu từ cuối thập niên 1980, Việt Nam lại chia tách nhiều tỉnh, dần hình thành con số 63 tỉnh thành như hiện nay.
Ông Dũng cho rằng việc chia tách nhỏ các tỉnh phần nào giúp các tỉnh phát triển kinh tế hiệu quả hơn, viện dẫn số liệu của Tổng Cục thống kê trong giai đoạn 2000-2010, mức tăng trưởng GDP trung bình của nhiều tỉnh được cải thiện (nhất là những tỉnh có quy mô nhỏ hơn), đạt khoảng 8-9%/năm, vượt trội hơn so với mức tăng trưởng trung bình toàn quốc vào khoảng 6-7%/năm.
Nhưng ông cũng lưu ý rằng nếu thực hiện không tốt, có thể xảy ra tình trạng thiếu đồng bộ, mâu thuẫn trong phát triển, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế và thu hút đầu tư do mỗi tỉnh hiện nay đều có chiến lược phát triển riêng, với quy hoạch tổng thể, chính sách thu hút đầu tư, quy hoạch đô thị, khu công nghiệp.
Khó khăn khi sáp nhập
Các cuộc sáp nhập tỉnh thành sẽ kéo theo hàng loạt các vấn đề về tổ chức, nhân sự, và đặc biệt là việc thay đổi địa giới hành chính kéo theo việc cấp lại giấy tờ như căn cước công dân, hộ khẩu, giấy phép kinh doanh, biển số xe... gây tốn kém và mất thời gian.
Chẳng hạn, những ai sinh sống ở Hậu Giang từ năm 1975 đến nay hẳn đã chứng kiến nhiều lần đổi giấy tờ, sau các lần tách tỉnh.
Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng cũng nhắc tới vấn đề này khi trả lời VTC News. Ông cho rằng thói quen sinh hoạt, quyền lợi về đất đai, hành chính và dịch vụ công của người dân sẽ bị ảnh hưởng, trong khi bộ máy hành chính sẽ cần cả tài chính và nguồn lực để đối mặt với rủi ro có quá trình chuyển đổi lãng phí, giảm hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương trong giai đoạn đầu.
Khi sáp nhập, các tỉnh nhỏ có thể e ngại bị thua thiệt so với các tỉnh lớn hơn trong việc phân bổ ngân sách, thu hút đầu tư hoặc giữ vững vị thế chính trị. Nếu không có chính sách phù hợp, sự chênh lệch trong phát triển kinh tế - xã hội giữa các khu vực trong tỉnh mới có thể trở nên rõ rệt.
Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng cũng nhắc tới vấn đề nhân sự. Theo ông, việc sáp nhập có thể ảnh hưởng đến vị trí công tác, cơ hội thăng tiến, thậm chí dẫn đến việc cắt giảm biên chế do đó có khả năng tạo ra tâm lý lo lắng, thiếu đồng thuận, thậm chí có những phản ứng tiêu cực.
Ngay cả nhân sự cấp cao thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng cũng có thể bị ảnh hưởng, gây ra những xáo trộn trong chính trường Việt Nam.
Trong ba nhiệm kỳ gần đây, với 63 tỉnh thành, 22 bộ ngành, cơ cấu ủy viên trung ương Đảng là 200, gồm cả chính thức lẫn dự khuyết. Các ủy viên trung ương này là lãnh đạo ở các tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương và các bộ, cơ quan ngang bộ, các cơ quan của Đảng và Quốc hội cùng một số cơ quan quan trọng khác của nhà nước.
"Nếu không còn 63 tỉnh thành nữa thì việc cơ cấu ủy viên trung ương, bố trí lãnh đạo cũng sẽ khác. Có thể theo tiêu chí địa bàn, lĩnh vực, ngành nghề," báo Pháp luật TP HCM dẫn lời Đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim trong bài viết ngày 20/2.
Tổng cộng, ông Kim cho rằng "chỉ cần hơn 10 vùng là được", và "một vùng có vài ba ủy viên trung ương. Rồi ngành, lĩnh vực cũng nên có ủy viên trung ương. Lãnh đạo chính trị đương nhiên phải có những lãnh đạo là ủy viên trung ương ngành chè, ngành bôxit… rất cần thiết. Nếu là ủy viên trung ương thì có thể trực tiếp làm, triển khai, không phải đi báo cáo nhiều lần".
Không chỉ thế, việc sáp nhập sẽ ảnh hưởng đến nhiều vấn đề. Chẳng hạn, năm 2008, khi Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội, chính sách và quy hoạch cũng thay đổi theo khiến cho các dự án bất động sản như Lê Trọng Tấn - Geleximco bị chậm lại và trì hoãn kéo dài do phải rà soát và điều chỉnh để phù hợp với Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030.
Bên cạnh đó, như đã nói ở trên, chủ trương sáp nhập tỉnh diễn ra trong bối cảnh chính phủ Việt Nam đã thống nhất bỏ hành chính cấp huyện. Do đó, nếu không giải quyết tốt, có thể dẫn đến khiếu kiện hoặc bất ổn trong một số khu vực.
"Để quá trình sáp nhập tỉnh diễn ra suôn sẻ, cần có kế hoạch rõ ràng, lộ trình thực hiện hợp lý, cơ chế giám sát chặt chẽ và chính sách hỗ trợ phù hợp cho các địa phương, cán bộ công chức và người dân. Quan trọng nhất là tạo được sự đồng thuận trong toàn xã hội để bảo đảm thành công của chủ trương này," Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng đánh giá.
Các lần chia tách, sáp nhập tỉnh thành tại Việt Nam
Sau ngày 30/4/1975
72 đơn vị hành chính
→ Miền Bắc: 25, Miền Nam: 47
Sáp nhập trên diện rộng từ Bắc Trung Bộ đến Tây Nam Bộ và các tỉnh Tây Nguyên
→ Cả nước còn 38 đơn vị hành chính cấp tỉnh
Mở rộng địa giới Hà Nội, sáp nhập thêm 5 huyện; tách tỉnh Cao Lạng thành Cao Bằng và Lạng Sơn
→ Cả nước có 39 tỉnh thành
Thành lập đặc khu tương đương cấp tỉnh: Vũng Tàu- Côn Đảo
→ Cả nước tăng lên 40 đơn vị hành chính
Tỉnh Bình Trị Thiên tách ra thành Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế; Nghĩa Bình tách ra thành Quảng Ngãi, Bình Định; tỉnh Phú Khánh tách ra thành Phú Yên, Khánh Hòa
→ Cả nước có 44 tỉnh thành (40 tỉnh, 3 thành phố trực thuộc trung ương, 1 đặc khu)
Tỉnh Hà Sơn Bình tách ra thành Hà Tây, Hoà Bình; Hà Nam Ninh: Nam Hà, Ninh Bình; Hà Tuyên: Hà Giang, Tuyên Quang; Hoàng Liên Sơn: Lào Cai, Yên Bái; Nghệ Tĩnh: Nghệ An, Hà Tĩnh; Gia Lai-Kon Tum: Gia Lai, Kon Tum; Thuận Hải: Ninh Thuận, Bình Thuận; Cửu Long: Vĩnh Long, Trà Vinh; Hậu Giang: Cần Thơ, Sóc Trăng
Tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu được thành lập từ hợp nhất ba huyện tách từ tỉnh Đồng Nai với đặc khu Vũng Tàu-Côn Đảo (giải thể đặc khu)
→ Cả nước có 53 tỉnh thành
Tỉnh Bắc Thái tách thành Bắc Kạn, Thái Nguyên; Hà Bắc: Bắc Giang, Bắc Ninh; Nam Hà: Hà Nam, Nam Định; Hải Hưng: Hải Dương, Hưng Yên; Quảng Nam-Đà Nẵng: TP Đà Nẵng, Quảng Nam; Sông Bé: Bình Dương, Bình Phước; Minh Hải: Bạc Liêu, Cà Mau
→ Cả nước có 61 tỉnh thành
Tỉnh Đắk Lắk tách thành Đắk Nông, Đắk Lắk; Cần Thơ: tỉnh Hậu Giang và TP Cần Thơ; Lai Châu: Lai Châu, Điện Biên
→ Cả nước có 64 tỉnh thành
Sáp nhập tỉnh Hà Tây, 4 xã của tỉnh Hòa Bình và huyện Mê Linh (tỉnh Vĩnh Phúc) về Hà Nội
→ Cả nước có 63 tỉnh thành
Cả nước có 63 tỉnh thành
