Các dấu hiệu rạn nứt trong mối quan hệ kinh tế Trung Quốc-Nga trước sức ép của Hoa Kỳ và EU
Theo nhà bình luận thời sự Đường Tĩnh Viễn, “Ông Tập nhất định sẽ không để ông Putin gục ngã, nhưng sự ủng hộ của ông ấy sẽ được cân nhắc kỹ lưỡng.”
Những diễn biến gần đây cho thấy mối quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và Nga đang trải qua sự căng thẳng đáng kể. Một thỏa thuận đường ống khí đốt tự nhiên quan trọng giữa hai nước dường như đã bị trì hoãn, và Ngân hàng Công thương Trung Quốc đã dừng giải quyết các khoản thanh toán của Nga bằng đồng Nhân dân tệ. Trong khi đó, Alibaba đã ngừng chấp nhận thanh toán bằng đồng ruble hoặc cung cấp hàng hóa cho Nga. Các nhà phân tích nói rằng những thất bại này xảy ra chỉ 20 ngày sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin đến thăm Bắc Kinh, giáng một đòn mạnh vào các kế hoạch chiến lược của ông.
Các dấu hiệu căng thẳng thể hiện rõ trong chuyến thăm cấp nhà nước của ông Putin hồi tháng Năm. Ông Putin đã có một khoảnh khắc do dự rõ ràng trước khi nhận cái ôm từ nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, một khoảnh khắc được các hãng truyền thông trên toàn thế giới làm cho nổi bật và đưa tin rộng rãi, cho thấy chuyến thăm Bắc Kinh của ông Putin có thể đã không diễn ra như dự định. Ngoài ra, một tuyên bố chung được các nhà lãnh đạo Nga và Trung Quốc ký trong chuyến thăm đó đã bỏ qua một cách rõ ràng bất kỳ đề cập nào đến liên kết đối tác “không giới hạn” mà hai nước đã nhiệt tình ca ngợi.
Các nhà phân tích lưu ý rằng Trung Quốc và Nga trong lịch sử đã gặp phải những thách thức trong việc duy trì sự tin tưởng lẫn nhau, và thường trải qua những căng thẳng trong các liên minh của họ. Kết quả là, không ai ngạc nhiên khi Bắc Kinh có thể xem xét lại liên minh của họ với Nga trước sức ép từ châu Âu và Hoa Kỳ.
Hôm 12/06, Hoa Kỳ đã áp đặt các lệnh trừng phạt mới đối với hơn 300 tổ chức và cá nhân Nga, trong đó hơn hai mươi tổ chức có trụ sở tại Trung Quốc, nhằm mục đích tăng cường áp lực lên nền kinh tế thời chiến của Nga trong bối cảnh cuộc xung đột ở Ukraine vẫn tiếp diễn.
Từ năm ngoái, Hoa Thịnh Đốn đã tăng cường tập trung vào các tổ chức tài chính ở các nước thứ ba đang giúp đỡ Nga trốn tránh các lệnh trừng phạt. Phản ánh xu hướng này, Ngân hàng Công thương Trung Quốc, ngân hàng cho vay lớn nhất nước này, gần đây đã từ chối giải quyết các giao dịch của Nga bằng đồng Nhân dân tệ. Người ta ước tính rằng 80% dịch vụ thanh toán đã tạm thời bị dừng lại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc mua sắm vật liệu điện tử của Nga, đồng thời giáng một đòn mạnh vào nền kinh tế thời chiến của nước này.
Một doanh nhân Trung Quốc không muốn tiết lộ danh tính chia sẻ với The Epoch Times rằng ông đang mua năng lượng và nguyên liệu thô từ Nga trong hai đến ba năm qua. Tuy nhiên, cách đây khoảng một tháng, ông nhận được lệnh ở trong nước là cấm mua sắm hàng hóa từ Nga bởi vì nhiều giao dịch không thể thanh toán qua ngân hàng được nữa. Do đó, các hoạt động kinh doanh hiện tại đã được chuyển hướng sang các quốc gia khác.
Hôm 29/05, trong một chuyến công du tới Brussels, Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Kurt Campbell nhấn mạnh các nước Âu Châu và NATO phải gấp rút “gửi một thông điệp lo ngại chung tới Trung Quốc về các hành động của nước này, mà chúng tôi cho là đang gây bất ổn ở trung tâm của châu Âu.”
“Những gì chúng ta thấy từ Trung Quốc đến Nga không phải là một việc chỉ xảy ra một lần hay một vài công ty lừa đảo tham gia trợ giúp Nga,” ông Campbell cho biết. “Đây là một nỗ lực được duy trì liên tục, toàn diện do giới lãnh đạo ở Trung Quốc hậu thuẫn được thiết kế để cung cấp cho Nga mọi sự trợ giúp ở đằng sau hậu trường.”
Hoa Kỳ mở rộng các biện pháp trừng phạt để kìm hãm nền kinh tế thời chiến của Nga
Hôm 12/06, Hoa Kỳ công bố một đợt trừng phạt mới với Nga, nhắm vào hơn 300 tổ chức và cá nhân, trong đó có hơn hai chục tổ chức có trụ sở tại Trung Quốc, chỉ một ngày trước khi các nhà lãnh đạo G7 chuẩn bị triệu tập tại Ý để thảo luận các chiến lược nhằm kiềm chế nền kinh tế thời chiến phát đạt của Nga trong bối cảnh nước này có chiến sự với Ukraine.
Bộ Ngân Khố Hoa Kỳ đã công bố các biện pháp trừng phạt này, nhấn mạnh ý định tăng cường hậu quả dành cho các tổ chức tài chính ngoại quốc dính líu tới nền kinh tế thời chiến của Nga. Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan tuyên bố, “[Các biện pháp này] sẽ làm tăng thêm rủi ro cho các tổ chức tài chính ngoại quốc khi giao dịch với nền kinh tế thời chiến của Nga.”
Khi ở trên chuyên cơ Air Force One, ông Sullivan nói với các phóng viên, “[Bộ Ngân khố] sẽ làm rõ việc các ngân hàng ngoại quốc có nguy cơ bị trừng phạt vì giao dịch với bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào bị chặn theo các lệnh trừng phạt mà chúng tôi áp đặt lên Nga, trong đó có cả các ngân hàng được xác định của Nga.”
Ngoài ra, Bộ Ngân khố và Bộ Thương mại đang xem xét thực hiện “các lệnh cấm bổ sung” nhằm mục đích cản trở khả năng tiếp cận của Nga vào các dịch vụ CNTT và phần mềm cụ thể của Hoa Kỳ. Hơn nữa, Bộ Thương mại sẽ thực hiện các biện pháp để kiểm soát chặt chẽ hơn việc phân phối hàng hóa mang nhãn hiệu Hoa Kỳ, bất kể địa điểm sản xuất những hàng hóa đó.
Bộ trưởng Ngân khố Janet Yellen nêu rõ các mục tiêu của chiến lược này, nói rằng: “Chúng tôi đang tăng rủi ro cho các tổ chức tài chính đang giao dịch với nền kinh tế thời chiến của Nga và loại bỏ các con đường trốn tránh trừng phạt, đồng thời làm giảm khả năng Nga được hưởng lợi từ việc tiếp cận công nghệ, thiết bị, phần mềm, và dịch vụ CNTT của ngoại quốc.”
Đáng chú ý, hơn 20 trong số 300 tổ chức và cá nhân mới bị trừng phạt có trụ sở tại Trung Quốc.
Các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ nhắm vào thương mại Trung-Nga
Hôm 28/05, ông Daleep Singh, phó cố vấn an ninh quốc gia về kinh tế quốc tế của Tòa Bạch Ốc, thông báo rằng Hoa Kỳ và các đồng minh sẵn sàng thực hiện các biện pháp trừng phạt và kiểm soát xuất cảng để ngăn chặn bất kỳ giao dịch thương mại nguy hiểm nào giữa Trung Quốc và Nga trong bối cảnh chiến sự với Ukraine còn tiếp diễn.
Theo sau thông báo này, hôm 31/05, Thứ trưởng Ngân khố Hoa Kỳ Wally Adeyemo, trong một bài diễn văn tại Berlin, Đức, đã nhấn mạnh rằng mặc dù Bắc Kinh có thể không trực tiếp cung cấp xe tăng và phi đạn cho Nga, nhưng vai trò của các công ty và tổ chức tài chính Trung Quốc là rất quan trọng đối với việc sản xuất vũ khí của Nga và cuộc xung đột đang diễn ra ở Ukraine. Ông Adeyemo cảnh báo rằng nếu Trung Quốc tiếp tục bán các mặt hàng lưỡng dụng cho Nga, thì an ninh của các đồng minh ở châu Âu sẽ bị đe dọa đáng kể, có khả năng khuyến khích ông Putin tiếp tục thách thức NATO.
Ông Adeyemo đưa ra một thông điệp rõ ràng: “Các công ty Trung Quốc có thể hoặc là đang kinh doanh trong nền kinh tế của chúng ta hoặc là họ có thể trang bị hàng hóa lưỡng dụng cho cỗ máy chiến tranh của Nga. Họ không thể làm cả hai.”
“Chúng ta phải nói rõ với các công ty Trung Quốc rằng tất cả chúng ta đều sẵn sàng sử dụng các biện pháp trừng phạt và kiểm soát xuất cảng để buộc họ phải chịu trách nhiệm. Cho nên Hoa Kỳ, Âu Châu, và tất cả các đồng minh của chúng ta phải phối hợp hành động đến cùng bằng cách sử dụng các công cụ kinh tế của mình để không có sự khác biệt giữa các chính sách của chúng ta.”
Áp lực trước sau như một này từ phía Hoa Kỳ dường như phù hợp với cảnh báo của Ngoại trưởng Antony Blinken trong chuyến công du Bắc Kinh: “Tôi đã nói với ông Tập, nếu Trung Quốc không giải quyết vấn đề này, thì chúng tôi sẽ làm,” ông Blinken nói, ám chỉ hoạt động viện trợ của Trung Quốc cho ngành công nghiệp quốc phòng Nga.
Sau đó, một số công ty Trung Quốc đã bắt đầu cắt đứt quan hệ với Nga.
Hôm 28/05, AliExpress, nền tảng thương mại điện tử quốc tế thuộc Alibaba, được cho là đã ngừng chấp nhận thanh toán bằng đồng ruble của Nga và đình chỉ các đơn đặt hàng vận chuyển đến Nga.
Trước đó, ông Yuriy Ignat, một phát ngôn viên của Lực lượng Không quân Ukraine, cho rằng các bộ phận của thiết bị bay không người lái bị phá hủy của Nga cho thấy chúng được lắp ráp bằng các linh kiện được cho là mua từ AliExpress.
Những trở ngại cho dự án được mong đợi nhất của ông Putin
Ông Putin đã kết thúc chuyến công du Trung Quốc hồi đầu tháng Năm mà không ký được thỏa thuận nào liên quan đến dự án đường ống được trông chờ mang tên “Sức mạnh Siberia 2.” Sự vắng mặt đáng chú ý trong chuyến công du cấp nhà nước của ông Putin tới Bắc Kinh là giám đốc điều hành của Gazprom, ông Alexei Miller, người quan trọng trong các cuộc đàm phán có nội dung thực chất với Trung Quốc về đường ống dẫn khí này.
Tham vụ Báo chí Điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh rằng hợp tác cung cấp năng lượng vẫn là một phần quan trọng trong nghị trình đàm phán giữa ông Tập và ông Putin.
“Việc mỗi bên phải bảo vệ lợi ích của mình là điều hoàn toàn bình thường. Các cuộc đàm phán sẽ tiếp tục diễn ra, vì lãnh đạo của cả hai nước đều có ý chí chính trị để thực hiện việc đó, các vấn đề thương mại sẽ tiếp tục được giải quyết, và chúng tôi tin chắc là sẽ đạt được tất cả các thỏa thuận cần thiết,” ông nói với các phóng viên hôm 02/06.
Về chủ đề này, ông Đường Tĩnh Viễn (Tang Jingyuan), một nhà bình luận các vấn đề thời sự tại Hoa Kỳ, nhận xét rằng mặc dù ông Putin cảm thấy khó khăn khi phải chịu đựng sự “gặt hái” từ việc thừa nước đục thả câu của ông Tập, nhưng Bắc Kinh hiện là khách hàng lớn duy nhất của ông. Cuối cùng, ông Putin có thể buộc phải đồng ý với các yêu cầu của Bắc Kinh do không có lựa chọn thay thế. Ông Tập đã nhận ra đòn bẩy này, duy trì lập trường cứng rắn trong các cuộc đàm phán về đường ống dẫn khí đốt tự nhiên.
“Ông Tập nhất định sẽ không để ông Putin gục ngã, nhưng sự ủng hộ của ông ấy sẽ được cân nhắc kỹ lưỡng. Chiến lược này bảo đảm rằng Nga và Ukraine, cùng với NATO, tiếp tục làm kiệt quệ nguồn lực của nhau, kéo dài cuộc xung đột và khiến NATO bị cuốn vào cuộc xung đột này. Đồng thời, việc đó làm suy yếu đáng kể nước Nga, cuối cùng biến nước này thành một nước chư hầu trong phạm vi ảnh hưởng của Bắc Kinh. Ông Tập xem đây là kế ‘một hòn đá hạ hai con chim,’” ông Đường cho biết.
Sự ngờ vực lâu đời giữa Trung Quốc và Nga
Trong suốt lịch sử hiện đại, các học giả đã mô tả mối quan hệ giữa Trung Quốc và Nga là một mối quan hệ “nghi ngờ lẫn nhau,” ngăn cản họ hình thành một liên minh thực sự.
Các học giả Nhật Bản thường mô tả mối bang giao Trung-Nga giống như “cáo và gấu mèo,” lừa dối lẫn nhau.
Ông Takashi Okada, một cựu thành viên ban biên tập của Kyodo News, đã viết ngay sau khi chiến tranh Nga-Ukraine nổ ra, nhấn mạnh đến “sự nghi ngờ lẫn nhau” có nguồn gốc sâu xa giữa Trung Quốc và Nga, dẫn đến sự hợp tác đơn thuần là hời hợt bề mặt. Ông dẫn lời một nhà ngoại giao Trung Quốc, người đã nêu bật một trong những nguyên nhân dẫn đến sự ngờ vực đó: Liên Xô từng phản bội Bắc Kinh trong lúc khó khăn.
Nhà ngoại giao Trung Quốc này nói: “Chúng ta không quên rằng vào những năm 1960, khi Trung Quốc gặp thiên tai, đồng minh của Trung Quốc là Liên Xô đã rút các kỹ sư về nước. Vì vậy, Trung Quốc phản đối bất kỳ hình thức liên minh nào mà thay vào đó là ký kết các thỏa thuận hợp tác.”
Xem xét lịch sử tiếp xúc giữa Trung Quốc và Nga (bao gồm cả Liên Xô cũ) trong vài thập niên qua cho thấy khuôn mẫu “nghi ngờ lẫn nhau” và “phản bội” do những khác biệt về hệ tư tưởng, những lợi ích chiến lược, và những thay đổi trong bối cảnh quốc tế.
Đầu những năm 1950, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và Liên Xô là những đồng minh thân cận. Tuy nhiên, những khác biệt đáng kể về hệ tư tưởng và chiến lược đã sớm xuất hiện. Việc nhà lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev chỉ trích sự sùng bái cá nhân ông Joseph Stalin đã làm ông Mao Trạch Đông không hài lòng, ông Mao đã nuôi dưỡng một sự sùng bái tương tự ở Trung Quốc, dẫn đến sự rạn nứt trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và Liên Xô.
Năm 1960, Liên Xô rút toàn bộ chuyên gia kỹ thuật của mình khỏi Trung Quốc, khiến mối quan hệ Trung-Xô xấu đi nhanh chóng và cuối cùng tan vỡ hoàn toàn vào giữa những năm 1960.
Năm 1969, căng thẳng lên đến đỉnh điểm với cuộc xung đột biên giới Trung-Xô trên đảo Trân Bảo (Zhenbao), nơi mà cả hai bên tập trung quân dọc biên giới, đe dọa leo thang xung đột thành một cuộc chiến tranh quy mô lớn.
Trong giai đoạn căng thẳng gia tăng này, ĐCSTQ đã chọn “phản bội liên minh” và tìm cách cải thiện mối quan hệ với kẻ thù chung của hai nước, Hoa Kỳ, để đối trọng với Liên Xô.
Chính sách “ngoại giao bóng bàn” của ĐCSTQ với Hoa Kỳ đã thành công, dẫn đến chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Richard Nixon hồi năm 1972, đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong mối quan hệ Trung Quốc-Hoa Kỳ. Sự kiện này ngụ ý rằng hai địch thủ chính của Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh có thể thành lập một liên minh, gây áp lực chiến lược đáng kể lên Liên Xô.
Trong chương trình Pinnacle View (Diễn đàn Tinh anh) của NTD, ông Đỗ Văn (Du Wen), một học giả pháp lý người Trung Quốc sống tại Bỉ, nói rằng chuyến thăm Pháp của ông Tập làm nổi bật những trục trặc về đối nội và ngoại giao hiện tại của ĐCSTQ và nhu cầu cấp thiết về sự trợ giúp của phương Tây. Ông cho rằng Trung Quốc có thể bí mật thỏa hiệp với phương Tây trong khi đồng thời tìm cách trợ giúp Nga để có được đòn bẩy ở châu Âu.
