Tổng Thống Jimmy Carter và cộng đồng người Việt tị nạn
"Họ đang chạy trốn khỏi một đất nước đã tước đi các quyền căn bản của họ. Họ tin vào giá trị, khả năng của mỗi người cùng sự tự do cá nhân. Về mặt tâm thức, họ gần với chúng ta hơn là một chế độ cộng sản"...
Đinh Yên Thảo
Theo thông báo từ gia đình hồi cuối tuần qua, cựu Tổng Thống Jimmy Carter đã được đưa về nhà để chờ ngày ra đi thanh thản. Ở tuổi 98, ông đã sống quá đủ cho một cuộc đời với những di sản mà nước Mỹ sẽ còn nhớ đến ông, không chỉ trong cương vị tổng thống đời thứ 39 của Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ mà còn là một tinh thần phục vụ và bác ái qua các hoạt động thiện nguyện miệt mài của ông trong bốn thập niên vừa qua, kể từ sau khi mãn nhiệm tổng thống.
Cách riêng với người Việt tị nạn, ông là một ân nhân lớn không thể không nhắc đến.
Năm 1979, Tổng Thống Jimmy Carter đứng trước một quyết định khó khăn trước vấn đề thuyền nhân Việt Nam đang ồ ạt đổ ra biển khơi hay tạm dung trong các trại tị nạn Đông Nam Á với hy vọng được Hoa Kỳ cùng các nước phương Tây chấp nhận cho định cư. Thăm dò trên CBS và The New York Times cho thấy gần hai phần ba công chúng Mỹ, khoảng 62% người dân cùng một số nhà lập pháp Hoa Kỳ không muốn nhận người tị nạn Việt Nam vào Mỹ.
Bất kể điều này, Tổng Thống Carter đã đi một bước xa hơn những gì người khác dự liệu khi tăng số người tị nạn Đông Dương từ 7,000 người được nhận vào Mỹ mỗi tháng lên gấp đôi là 14,000 người, rồi tiếp tục gia tăng về sau.
Tại sao ông đưa ra quyết định này?
Trong bài báo "Tổng Thống vận động cho thuyền nhân Châu Á" (President Makes Appeal for Asian Boat People) của ký giả Bill Peterson đăng trên tờ Washington Post vào ngày 23 tháng 8 năm 1979, Peterson tường thuật rằng, đứng trên một bờ dốc thoai thoải phía trên sông Mississippi, từng là con đường chính cho những người nhập cư di chuyển về phía Bắc và phía Tây, Tổng thống Carter đã đưa ra một lời kêu gọi đầy cảm xúc cho thuyền nhân Đông Nam Á.
Ông phát biểu trước hơn 2,000 cư dân tại đây rằng, "Cho tôi nhắc với quý vị rằng Hoa Kỳ là một quốc gia của những người di dân. Chúng ta là một quốc gia của những người tị nạn. Những người tị nạn Đông Nam Á từng là đồng minh của chúng ta trong cuộc chiến tranh Việt Nam. Họ đang chạy trốn khỏi một đất nước đã tước đi các quyền căn bản của họ. Họ tin vào giá trị, khả năng của mỗi người cùng sự tự do cá nhân. Về mặt tâm thức, họ gần với chúng ta hơn là một chế độ cộng sản". Ông đã trả lời như trên sau khi một sinh viên đặt câu hỏi rằng, liệu người tị nạn có lấy mất đi công việc của người dân Mỹ.
Ông tiếp rằng, "Tôi tin rằng, cứ 1,000 người Mỹ có thể giúp cho một người tị nạn đang tìm kiếm tự do chỉ trong một vài tuần, đặc biệt là khi những người này đã chứng tỏ rằng họ mong muốn học ngôn ngữ của chúng ta. Họ quyết tâm đứng bằng đôi chân mình. Vì vậy, tôi hy vọng rằng tất cả người dân Mỹ sẽ nhận ra rằng, gia đình của quý vị đã đến quốc gia này từ nhiều năm trước để tìm kiếm chính xác những điều mà những người tị nạn Việt Nam đang tìm kiếm hiện nay.”
Với suy nghĩ gởi đến người dân Mỹ như trên, Tổng Thống Carter đã ra lệnh cho các tàu Mỹ đón những thuyền nhân tị nạn chạy trốn khỏi Đông Dương và cho phép những người tị nạn tái định cư tại Hoa Kỳ nếu họ mong muốn, theo như Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ thông báo vào thời gian này. Ông vận động các nhà lập pháp để gia tăng số người tị nạn Đông Dương, đa phần là người tị nạn Việt Nam được định cư tại Mỹ. Đạo luật Refugee Act of 1980 do Thượng Nghị Sĩ Edward Kennedy đề ra đã cho phép gia tăng số người tị nạn Đông Dương được nhận và giúp đỡ họ tái thiết cuộc sống mới tại Mỹ theo sau chính sách của Tổng Thống Carter.
Không dừng tại đây, Tổng Thống Carter đã gởi Phó Tổng Thống Walter Mondale sang Geneva, Thụy Sĩ để họp bàn cùng Cao Ủy Tị Nạn Liên Hiệp Quốc (UNHCR) cùng các quốc gia phương Tây trong việc giúp đỡ người tị nạn Việt Nam. Chính từ các hội nghị này, Cao Ủy Tị Nạn đã thay mặt Hoa Kỳ thương lượng với Hà Nội để bắt đầu chương trình tái định cư ODP cùng các chương trình HO, con lai về sau này. Tháng 1 năm 1980, văn phòng ODP được thiết lập tại Bangkok, Thái Lan để bắt đầu tiếp nhận hồ sơ ODP. Các nhân viên văn phòng cùng nhân viên lãnh sự quán, Sở Di Trú Hoa Kỳ đã bay sang Sài Gòn mỗi tháng để phỏng vấn những người nộp hồ sơ, cho đến khi văn phòng ODP chính thức được mở ra tại Sài Gòn về sau này.
Như lời Tổng Thống Carter phát biểu, chính sách di dân và người tị nạn với người tị nạn Việt Nam đến từ việc ông xem người Việt là đồng minh của Hoa Kỳ. Và cũng như một phần không ít các chính khách hay tổng thống Mỹ khác, ông cũng thuộc hậu duệ của một giòng họ di dân đến từ Anh hàng đôi trăm năm trước nên thông cảm với tình trạng người tị nạn. "Bởi vì chúng ta tự do, chúng ta không bao giờ có thể thờ ơ với số phận tự do nơi khác" là một mục tiêu và cam kết của ông không chỉ với người tị nạn Việt Nam và với cả thế giới.
Sinh năm 1924 tại tiểu bang Georgia, có thân phụ từng phục vụ trong quân đội Hoa Kỳ vào thời Đệ Nhất Thế Chiến rồi trở thành một chính khách, Tổng Thống Jimmy Carter, thuộc đảng Dân Chủ cũng đi theo con đường binh ngũ và sự nghiệp như cha mình. Ông được huấn luyện tại Học Viện Hải Quân Hoa Kỳ và phục vụ tại các hạm đội Đại Tây Dương, Thái Bình Dương sau khi tốt nghiệp. Năm 1963, ông ra tranh cử và đắc cử vào Thượng viện Georgia, mở màn cho cuộc đời chính trị của ông.
Đến năm 1971, ông đắc cử Thống Đốc Georgia và năm 1976, ông chiến thắng khít khao trước Tổng thống đương nhiệm Gerald Ford thuộc đảng Cộng Hòa lúc bấy giờ để trở thành tổng thống Hoa Kỳ đời thứ 39, từ năm 1977 đến 1981. Ông thất cử trước Tổng Thống Ronald Reagan của đảng Cộng Hòa khi tái tranh cử.
Nhiệm kỳ tổng thống của ông không được giới sử học và khoa học chính trị đánh giá cao nhưng hầu hết đều ghi nhận và đánh giá rất cao những đóng góp, các hoạt động cổ súy hòa bình, nhân quyền và thiện nguyện của ông kể từ sau nhiệm kỳ tổng thống trong vòng 40 năm qua, từ năm 1982.
Các hoạt động cổ súy và thúc đẩy dân quyền và nhân quyền thế giới của ông qua trung tâm Carter Center tại Atlanta, Georgia đã mang lại cho ông giải Nobel Hòa Bình vào năm 2002. Ông từng phát biểu rằng, "Nước Mỹ không phát minh nhân quyền mà một cách rất thực tế là, nhân quyền đã tạo ra nước Mỹ".
Cùng với phu nhân Eleanor Rosalynn Carter, hiện nay 95 tuổi và đã bên cạnh ông trong suốt 77 năm qua, cả hai là những nhân vật chủ chốt trong tổ chức thiện nguyện uy tín Habitat for Humanity, một tổ chức từ thiện có hành dinh tại Georgia và hoạt động tại 70 quốc gia, chuyên giúp xây nhà, cung cấp nước sạch cho người nghèo khắp thế giới.
Tin tức về những ngày tháng cuối cùng của cựu Tổng Thống Jimmy Carter đã làm xúc động các chính khách, giới nổi tiếng và người dân Mỹ. Rất nhiều người đã bày tỏ lòng quý mến và tri ân về các đóng góp cùng hoạt động của ông. Bộ Hải Quân Hoa Kỳ cũng ra thông báo đổi tên cho một tòa trung tâm của học viện trở thành Carter Hall nhằm vinh danh ông và các thông báo vinh danh ông đã được nhiều tổ chức gởi ra.
Với cộng đồng gốc Việt tại Hoa Kỳ nói riêng, chính sách cưu mang và bác ái của cựu Tổng Thống Jimmy Carter đã trực tiếp hay gián tiếp giúp cho nhiều người gốc Việt có mặt trên nước Mỹ này. Có lẽ đây là điều cần ghi nhận trong hành trình của cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ.
