Tập trung quyền lực để “kiến quốc” – ảo tưởng hay ngõ cụt?
Đoàn Bảo Châu
23-7-2025
Tôi giật mình đọc bài của anh Lưu Trọng Văn với lập luận cho rằng Việt Nam cần “tập trung quyền lực” như Park Chung‑hee ở Hàn Quốc hay Lý Quang Diệu ở Singapore hầu bứt phá kinh tế. Lời kêu gọi nghe đầy hào khí kiến thiết, nhưng đằng sau bức tranh tô hồng ấy là những lỗ hổng lịch sử, đạo lý và thực tiễn mà chúng ta buộc phải soi tỏ.
https://baotiengdan.com/2025/07/23/tap-trung-quyen-luc-de-kien-quoc-ao-tuong-hay-ngo-cut/#google_vignette
1. Lịch sử không chỉ có mặt sáng
Đúng, Park Chung‑hee đã đặt nền móng cho “Kỳ tích sông Hán”, còn Singapore vươn lên nhóm thu nhập cao. Nhưng cũng chính Park ban hành thiết quân luật, dùng mật vụ đàn áp, để rồi phong trào dân chủ phải trả giá bằng máu (thảm sát Quang Châu 1980 là hệ quả trực tiếp của di sản tập quyền ấy). Sức sống Hàn Quốc hôm nay đứng trên đôi chân của hiến pháp 1987, báo chí tự do và bầu cử đa đảng – những thứ Park chưa từng trao.
Singapore thì khác: Bán đảo nhỏ, quân đội ít, vị thế cảng trung chuyển đặc biệt, hệ thống công vụ tinh nhuệ từ thời thuộc địa. “Bài học Singapore” vì vậy khó sao chép, và dẫu mức sống cao, xã hội này vẫn bị xếp thấp về tự do báo chí, tự do hội họp. Hãy nhớ là: Không mô hình nào là công thức tuyệt đối để Việt Nam rập khuôn theo.
Và một điều quan trọng nữa là cả Park và Lý đều trong sạch, uy tín cao và biết làm sạch tham nhũng tới từng đồng, biết nhặt từng con sâu trên mỗi cọng rau. Tôi sẽ ủng hộ một nhà độc tài nào đấy như một giải pháp tạm thời nếu tôi thấy họ có trí tuệ nổi bật để đưa ra quyết sách giá trị, là một tấm gương về sự trong sạch và biết làm sạch xã hội như Park và Lý.
2. Luận điệu “độc tài khai sáng” – chiếc bánh vẽ quen thuộc
Mọi nền độc tài đều tự xưng là “tập trung quyền lực trong sạch”. Song khi không có tam quyền phân lập, báo chí độc lập và đối trọng xã hội dân sự. Hãy nhớ quyền lực nào rồi cũng tha hóa. Lịch sử cận đại Việt Nam đã chứng minh: nhân danh “kiến quốc”, người dân bị tước đoạt ruộng đất, trí thức bị quy là “xét lại”, hàng nghìn tiếng nói tự do bị bịt miệng. Bao nhiêu thập kỷ trôi qua, quyền hành càng dồn lại, đời sống vật chất vẫn lẹt đẹt, còn phẩm giá con người thì bị coi rẻ.
Tôi là nhân chứng, là nạn nhân của việc đàn áp về nhân quyền của chính quyền Việt Nam, đàn áp tiếng nói phản biện, đàn áp quyền tự do ngôn luận, đàn áp báo chí, đàn áp trí thức thực thụ.
Giả sử phép mầu kinh tế xảy ra: Ai bảo đảm sau khi phất lên, giới cầm quyền sẽ tự nguyện hoàn trả các quyền tự do đã tước? Kinh nghiệm Trung Quốc đương đại cho thấy kinh tế càng lớn, guồng máy kiểm soát càng siết. Khi người dân bị biến thành công dân hạng hai, thành quả tăng trưởng chỉ tô trát cho một thiểu số “ăn trên ngồi trốc”. Trong khi ấy, cuộc cách mạng công nông ban đầu đề cao vai trò của tầng lớp lao động, vậy tại sao các vị lại định bẻ lái, coi rẻ tiếng nói của người lao động, thấp cổ bé họng trong xã hội? Anh Lưu Trọng Văn có thể vào tranh luận tiếp quan điểm này.
3. “Bánh mì” và phẩm giá con người không loại trừ nhau
Nhân quyền, dân chủ, pháp quyền không phải xa xỉ phẩm sau phát triển mà là điều kiện nền tảng để phát triển bền vững. Những quốc gia tôn trọng tự do ngôn luận – Đức, Nhật, Canada, các nước Bắc Âu – vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng cao, đồng thời nuôi dưỡng một xã hội nhân bản, sáng tạo, ít bất công. Không một tổ chức quốc tế nghiêm túc nào xếp độc tài vào nhóm “môi trường tốt cho đầu tư dài hạn”.
Ở thế kỷ 21, của cải trí tuệ và công nghệ là động cơ chính. Ý tưởng chỉ nảy sinh khi đầu óc được cởi trói; sáng tạo tàn lụi nơi nỗi sợ hãi. Đòi người dân “tạm gác” quyền tự do để lấy tốc độ chẳng khác nào tháo bu-gi xe trước khi đòi tăng tốc.
4. Chỉ mặt đích danh thứ bút nô tán tụng độc tài
Trong bối cảnh ấy, việc ca ngợi “tập trung quyền lực” như lối thoát duy nhất là đánh tráo khái niệm và phản bội nhân dân. Những cây bút tung hô độc đoán, mặc kệ máu, mồ hôi, nước mắt của bao thế hệ tranh đấu cho tự do, chính là trợ lực cho bóng tối. Khi một dân tộc còn nuôi dưỡng thứ tư duy “xin thêm độc tài để phát triển”, thì đất nước mãi loay hoay trong vòng kim cô của sợ hãi.
Nhưng Việt Nam không chỉ có họ. Hàng triệu con người yêu tự do, yêu phẩm giá sẽ không cam tâm sống đời nô lệ. Trách nhiệm của chúng ta là gọi đúng tên sự thật, chỉ rõ sai lầm, và kiến tạo một tương lai trong đó hiến pháp bảo vệ nhân quyền, quyền lực phân chia minh bạch, báo chí độc lập kiểm soát tham nhũng.
5. Con đường duy nhất: phát triển gắn với tự do
Muốn “kiến quốc”, hãy bắt đầu bằng:
1. Thể chế pháp quyền hiện đại – Toà án độc lập, hiến định quyền công dân, luật bầu cử minh bạch.
2. Minh bạch và trách nhiệm giải trình – Mọi quyết sách, ngân sách phải công bố, chịu giám sát nghị viện và báo chí.
3. Tự do học thuật & sáng tạo– Đại học, think‑tank, doanh nghiệp đổi mới cần không gian tranh luận.
4. Xây dựng xã hội dân sự mạnh – Công đoàn, hiệp hội, NGO là đối tác, không phải “thế lực thù địch”.
Chỉ khi từng cá nhân cảm thấy mình được tôn trọng, tiếng nói được lắng nghe, nguồn năng lượng sáng tạo mới bùng nổ, kinh tế mới thăng hoa, đất nước mới thật sự “kiến quốc” – không phải bằng thép gai của độc tài, mà bằng sinh khí của tự do.
Tập trung quyền lực không phải đũa thần, càng không phải ánh sáng. Bi kịch của những dân tộc sa lầy vào độc đoán là nhầm lẫn “ổn định sắt thép” với “phát triển con người”. Muốn vươn lên, Việt Nam cần một mô hình phát triển khai phóng, nơi bánh mì và phẩm giá song hành, nơi nhà lãnh đạo không đòi dân “câm lặng để giàu”, mà cùng dân góp tiếng nói để hưng thịnh. Một quốc gia mạnh không đo bằng độ dày của bức tường bịt miệng, mà đo bằng độ sâu của niềm tin tự do trong mỗi công dân.
Câu tôi buồn cười nhất là anh Văn hô hào người dân có đức tin với niềm tin. Hô hào mà có được niềm tin với đức tin thì điều hành xã hội này mới đơn giản làm sao.
Lại buồn cười hơn nữa là khi anh bảo khi dân “thất vọng” thì điều gì cũng có thể xảy ra. Thất vọng hay hay hy vọng là do thực tế tác động đến tâm trí con người ta, sao mà có thể dùng ý chí để thay đổi được? Anh Văn lộ rõ sự nguỵ biện ngô nghê, trình độ cấp 1 của mình. Đã nguỵ biện thì cũng nên nghiên cứu sâu và nguỵ kheo khéo, tinh tế chút. Thô quá khiến người đọc cảm thấy bị coi thường.
Đọc bài này, tôi sẽ không ngạc nhiên nếu anh Văn nói thẳng là anh ủng hộ việc đàn áp, bắt bớ của chính quyền đối với tôi.
Xin lỗi, tôi chỉ biết nói thẳng và không thích vòng vèo.
