Theo BBT đây cũng chưa phải là bí mật cuối cùng. 19/02/2022
3132. Trung Quốc và sự sụp đổ của miền Nam Việt Nam: Bí mật to lớn cuối cùng của Chiến tranh Việt Nam
Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, một đồng minh lâu đời của Bắc Việt Nam, có thể đã tìm cách lập nên một miền Nam Việt Nam trung lập vào năm 1975 và phủ nhận chiến thắng hằng mong mỏi của Hà Nội, George J. Veith viết.
Wilson Center by George J. Veith on February 9, 2022
George J. Veith là tác giả của bốn cuốn sách về Chiến tranh Việt Nam, bao gồm Code Name Bright Light: The Untold Story of U.S. POW Rescue Efforts during the Vietnam War (1998), Black April: The Fall of South Vietnam, 1973-1975 (2012), và Drawn Swords in a Distant Land: South Vietnam’s Shattered Dreams (2021).
Ba Sàm lược dịch
Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, một đồng minh lâu đời của Bắc Việt Nam, có thể đã tìm cách tạo ra một miền Nam Việt Nam trung lập vào năm 1975 và từ chối chiến thắng mà Hà Nội vẫn mong mỏi.
Tiết lộ này được rút ra từ hơn một thập kỷ phỏng vấn và trao đổi email, mà tôi đã thực hiện với Nguyễn Xuân Phong, trước khi ông qua đời vào tháng 7 năm 2017. Phong từng là phó đoàn đàm phán của Việt Nam Cộng hòa tại Paris từ năm 1968 đến năm 1975, và ông tuyên bố đã liên lạc với người Trung Quốc để cứu miền Nam Việt Nam.
Trong hơn 30 năm, Phong không kể cho ai nghe về nhiệm vụ bí mật cuối cùng của mình để cứu đất nước. Mặc dù không có bằng chứng tài liệu trực tiếp nào được công bố để chứng minh cho tuyên bố của Phong, nhưng bằng chứng cấp ba đáng kể dường như chứng minh cho lời giải thích của ông ta. Nếu đó là sự thật, câu chuyện hấp dẫn này đã lật ngược lịch sử vốn từng được chấp nhận về những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh.
Không lâu trước chuyến đi lịch sử của Henry Kissinger tới Bắc Kinh vào tháng 7 năm 1971, Phong đã được mời tham dự một buổi chiêu đãi tại sứ quán Miến Điện ở Paris. Tại đó, Phong được giới thiệu với một quan chức Trung Quốc từ văn phòng của Chu Ân Lai, người muốn gặp Phong. Người đàn ông kết thúc cuộc thảo luận của họ bằng một câu hỏi có tính gợi ý, “Tổng thống Thiệu có biết bạn và thù thực sự của mình là ai không?”
Theo Phong, nhiều thông điệp từ phía Trung Quốc đã được chuyển cho ông nhằm tìm cách thiết lập một cuộc đối thoại với Thiệu, nhưng tổng thống miền Nam Việt Nam không trả lời.
Bắc Việt Nam đã phát động một cuộc tấn công khác vào tháng 3 năm 1975 và nhanh chóng phá vỡ các tuyến phòng thủ của Nam Việt Nam. Vào cuối tháng 4, quân đội Cộng sản đang áp sát Sài Gòn, và Thiệu đã từ chức để ủng hộ phó tổng thống của ông, Trần Văn Hương.
Chính phủ Pháp đã khuyến cáo mạnh mẽ cho việc Hương từ chức để ủng hộ Dương Văn Minh, cựu tướng lãnh trong cuộc đảo chính chống Ngô Đình Diệm năm 1963. Người Pháp đề nghị thành lập một chính phủ liên hiệp với Chính phủ Cách mạng Lâm thời (CPCMLT), tổ chức mặt trận của Cộng sản ở miền Nam Việt Nam, và đứng đầu là Minh, sẽ ngăn chặn được cuộc tấn công của Hà Nội. Phong và Hương là bạn cũ, Hương triệu tập Phong vào Sài Gòn để bàn bạc xem lời đề nghị này có thật hay không.
Khi Phong bay vào Sài Gòn, ông ta cho biết mình đã mang theo một tin nhắn bí mật của người Trung Quốc. Khi vừa đến nơi, Phong lập tức tới gặp Hương. Vì đã biết tổng thống ốm yếu trong nhiều năm, ông khẳng định sẽ không có hy vọng đàm phán khi ông còn đương nhiệm.
Ngày hôm sau, Hương triệu tập cuộc họp hội đồng lập pháp để bắt đầu quá trình chuyển giao quyền lực cho Minh. Phong không đề cập đến thông điệp mà ông đang thực hiện, vì biết rằng người ta đang kích hoạt cho đề xuất là để Minh lên nắm quyền và chấp nhận liên minh với CPCMLT.
Vài ngày sau, Phong gặp bạn thân của Minh, cựu tướng Trần Văn Đôn, và một đại diện của CHND Trung Hoa để thảo luận về khả năng thành lập chính phủ liên minh. Trần Ngọc Liễng, một mật vụ Cộng sản, đã có mặt ở đó với tư cách là đại diện của Minh. Phong đã thông báo một cách tinh tế với quan chức CPCMLT tại cuộc họp này, rằng Pháp và các nước khác sẽ giúp đỡ chính phủ mới, nhưng ông cố tình lập lờ về ý nghĩa của điều này. Đây là nỗ lực duy nhất của Phong để truyền đạt lại nội dung thông điệp gây bùng nổ của mình.
Phong đã mang thông điệp gì?
Ông nói, người Trung Quốc rất muốn CPCMLT nắm quyền thông qua công thức liên minh của Pháp với Minh, nhằm ngăn chặn sự tiếp quản của Bắc Việt. Sau khi một liên minh được thành lập, Minh sẽ gửi đơn kêu cứu. Người Pháp sẽ trả lời rằng một lực lượng quốc tế, sẽ vào Nam Việt Nam để bảo vệ chính phủ mới. “Nguồn lực” ban đầu, như cách Phong gọi, sẽ là “hai sư đoàn Nhảy dù của Trung Quốc vào Biên Hòa.” Bắc Kinh yêu cầu trong 4 ngày để điều động quân đội của họ và đưa họ đến căn cứ không quân. Phong giải thích suy nghĩ của họ:
“Bắc Kinh không thể phát động và thực hiện công việc này một cách trực tiếp, nhưng họ cho mọi người biết rằng họ đang … để người Pháp làm công việc này! Do tình hình chính trị quốc tế … Bắc Kinh không thể ngang nhiên can thiệp quân sự vào miền Nam Việt Nam. Pháp sẽ cần phải khẩn cầu một số quốc gia tham gia vào một ‘lực lượng quốc tế’ (với Pháp là mũi nhọn) để cho phép Bắc Kinh can thiệp.
Một số vấn đề mà Bắc Kinh phải đối mặt vào thời điểm đó: Quân đội Trung Quốc nên sử dụng bao nhiêu lực lượng quân sự, và họ sẽ phải ở lại miền Nam Việt Nam trong bao lâu để kiềm chế và đàn áp quân đội của Bắc Việt Nam? Họ hứa rằng họ sẽ ở lại chừng nào tình hình còn đòi hỏi, nhưng họ nghĩ rằng từ 3 đến 6 tháng là khoảng thời gian tối đa mà họ có thể tham gia… bởi vì họ không muốn bị cáo buộc dùng hành động quân sự chiếm đóng miền Nam Việt Nam.” [i]
Tại sao Trung Quốc can thiệp quân sự để cản trở chiến thắng của Bắc Việt Nam, đặc biệt là sau nhiều năm hỗ trợ Hà Nội?
Trung Quốc muốn có một miền Nam Việt Nam trung lập để tránh bị bao vây bởi một hiệp ước Moscow-Hà Nội tiềm tàng. Nayan Chanda, phóng viên được đánh giá cao của Tạp chí Kinh tế Viễn Đông (Far Eastern Economic Review), đã kể sâu chi tiết về nỗi khiếp sợ của Trung Quốc về một Việt Nam thống nhất. Ông viết rằng Bắc Kinh đã “nhất quán tuân thủ chính sách duy trì bằng mọi cách theo ý của mình một Đông Dương bị chia cắt không có các cường quốc. Chính sách này bao gồm hoạt động ngoại giao kín đáo, thuyết phục bằng kinh tế, và tất nhiên, sử dụng sức mạnh quân sự của nó.”[Ii]
Nếu Phong là người đưa tin duy nhất mang thông điệp này, thì ông ta có thể dễ dàng bị đuổi việc. Nhưng ông đã không bị. Thiếu tướng người Pháp đã nghỉ hưu Paul Vanuxem từng mang một thông điệp tương tự như của Phong. Vanuxem đã quen biết Thiệu và các sĩ quan cao cấp khác của quân đội Việt Nam, kể từ sau Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất. Ông thỉnh thoảng đến thăm Thiệu trong những năm đó và đã trở lại Việt Nam vào những ngày cuối cùng của chế độ miền Nam Việt Nam, với tư cách là phóng viên của tuần báo Carrefour của Pháp.
Vanuxem đã xuất bản một cuốn sách mỏng vào năm 1976 kể chi tiết những ngày cuối cùng của cuộc chiến. Ông ghi rằng ông đã đến Dinh Độc Lập vào ngày 30 tháng 4 để nói chuyện với Minh. Trong khi anh ấy ám chỉ đến cuộc gặp gỡ của mình trong cuốn sách của mình, nói rằng “tất cả tâm trí đều tê liệt vì sợ hãi và không có khả năng tiếp nhận những kết quả sau đó được thực hiện và có thể đã cứu mọi thứ,” anh ấy bỏ qua những chi tiết quan trọng. [Iii]
Có rất nhiều nhân chứng tận mắt xác nhận rằng Vanuxem đã nói chuyện với Minh và chuyển tiếp một thông điệp tương tự như của Phong. Trong khi những người đàn ông này kể về cuộc trò chuyện với những phiên bản hơi khác nhau, tất cả đều cùng có mặt trong căn phòng đó, và một số là mật vụ Cộng sản. Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh đã tiết lộ lần đầu tiên vào năm 1981, trong một cuộc phỏng vấn được ghi lại cho loạt phim của hãng PBS “Vietnam: A Television History”. Hạnh, người mà Minh gọi là đã nghỉ hưu, là một điệp viên cộng sản thâm nhập lâu năm. Ông đã có mặt cùng với Minh trong Dinh Độc Lập vào ngày 30 tháng 4. Hạnh kể lại rằng
“điều đầu tiên Vanuxem nói là ông vừa từ Paris đến. Trước khi đến, ông ta đã gặp gỡ nhiều nhân vật, bao gồm cả các thành viên của đại sứ quán [Bắc Kinh]. Ông đề nghị Minh thông báo rằng mình sẽ rời bỏ người Mỹ và sẽ đứng về phía Trung Quốc. Theo ông ta, nếu chúng tôi làm vậy thì Trung Quốc sẽ gây áp lực buộc Hà Nội phải ngừng bắn ở miền nam Việt Nam. Sau khi suy nghĩ kỹ càng, Minh từ chối lời đề nghị. Và khi Vanuxem cầu xin Minh kéo dài sự việc thêm hai mươi bốn giờ nữa, sau đó ông vẫn bác bỏ ý kiến đó. Sau khi Vanuxem rời đi, chúng tôi tuyên bố chuyển giao quyền lực.”[iv]
Nguyễn Văn Diệp, tổng trưởng kinh tế miền Nam Việt Nam, tại cuộc họp đồng ý rằng “Vanuxem đã đến gặp Minh để cố gắng động viên Minh và thuyết phục ông ấy rằng tình hình vẫn chưa hết hy vọng. Vanuxem đến ngay sau khi Tướng Minh ghi âm xong lời tuyên bố đầu hàng”. Sau khi Minh nói với ông rằng tình hình là vô vọng, Vanuxem trả lời “Nó không phải là vô vọng. Tôi đã sắp xếp việc này ở Paris. Tôi đề nghị ông công khai kêu gọi Quốc gia C [Trung Quốc] bảo vệ các ông.” Vanuxem đề nghị Minh cầm cự trong ba ngày, nhưng Minh từ chối. [V]
Lý Quí Chung, người mà Minh đã bổ nhiệm làm Tổng trưởng Thông tin, xác nhận rằng:
“Vanuxem nói rằng ông ấy muốn đưa ra một kế hoạch cho Minh để cứu vãn tình thế vô vọng mà chế độ Sài Gòn phải đối mặt. Vanuxem khuyên Minh nên lên tiếng kêu gọi một quốc gia hùng mạnh can thiệp, và nếu chính phủ Nam Việt Nam đưa ra yêu cầu chính thức, thì đất nước hùng mạnh này sẽ can thiệp ngay lập tức. Minh cười phá lên và nói, tôi cảm ơn vì ý tốt của ông, nhưng trong suốt cuộc đời tôi, tôi đã làm tay sai cho người Pháp, rồi lại làm tay sai cho người Mỹ. Thế là đủ rồi. Tôi không muốn trở thành tay sai một lần nữa.“[Vi]
Có thể nào Vanuxem đã tự mình khơi gợi ra nỗ lực này? Gia đình của Vanuxem không tin rằng chính phủ Pháp sẽ sử dụng ông ta như một người đưa tin. Họ cho rằng việc ông tham gia vào cuộc đảo chính thất bại của quân đội Pháp vào tháng 4 năm 1961 đã khiến ông trở thành kẻ thù của chính phủ Pháp. Giả sử rằng địa vị của Vanuxem với chính phủ Pháp vẫn còn nguyên vẹn, thì có thể nghi ngờ rằng ông đang mang một thông điệp từ chính phủ Pháp, đặc biệt là vì nước này có đại sứ riêng ở Sài Gòn.
Điều có vẻ khả dĩ hơn, là người Trung Quốc đã tìm kiếm một sứ giả khác ngoài Phong. Phong là một nhà ngoại giao dân sự, trong khi Vanuxem có quan hệ mật thiết với các tướng lãnh của Quân lực VNCH, và ông ta có một lịch sử lâu dài ủng hộ nền cộng hòa. Ông sẽ là phái viên hoàn hảo để thuyết phục các tướng lãnh VNCH chống cộng chấp nhận sự giúp đỡ của Trung Quốc và Pháp, nhất là một đề nghị táo bạo như thế này. Hơn nữa, là một người đưa tin đơn độc, ông ta cũng bị từ chối nếu người ta thấy cần thiết.
Với các điệp viên của mình trong cuộc gặp với Minh, Hà Nội biết được đề xuất của Vanuxem. Vào ngày kỷ niệm 10 năm Sài Gòn thất thủ, Hà Nội cuối cùng đã thừa nhận nỗ lực can thiệp của Trung Quốc. Một quan chức tuyên bố rằng:
“Nhà cầm quyền Trung Quốc bày ra một âm mưu cực kỳ thâm độc. Như Dương Văn Minh, tổng thống cuối cùng của chế độ bù nhìn đã tiết lộ: Sáng ngày 30 tháng 4 năm 1975, qua trung gian của Vanuxem … Trung Quốc yêu cầu Minh tiếp tục giao tranh ít nhất 24 giờ nữa để có đủ thời gian tuyên bố rời bỏ Mỹ và liên minh với Trung Quốc. Trung Quốc sau đó sẽ gây áp lực, bao gồm cả việc đưa quân vào Việt Nam để chấm dứt các hành động thù địch để có lợi cho Trung Quốc.“[vii]
Người Trung Quốc cũng được cho là đã tiếp cận cựu phó tổng thống Nam Việt Nam Nguyễn Cao Kỳ. Trong một cuộc phỏng vấn với William Buckley trên Firing Line vào tháng 9 năm 1975, Kỳ nói rằng vào khoảng cuối năm 1972, đặc vụ Trung Quốc đã đến nhà ông ở Sài Gòn. Kỳ cho biết họ yêu cầu ông lật đổ Thiệu và “tuyên bố miền Nam Việt Nam trung lập, không đứng về phía Nga hay Mỹ.” Nếu ông ta làm vậy, “người Trung Quốc sẽ ủng hộ ông bởi vì chúng tôi đã gặp khó khăn ở biên giới phía bắc của mình với người Nga. Chúng tôi không muốn thấy sườn phía nam của mình bị chư hầu của Nga chiếm đóng.”[Viii]
Kỳ lặp lại câu chuyện này trong một bài phát biểu vào tháng 12 năm 1975 tại Hoa Kỳ, tuyên bố rằng “một nhóm đặc vụ Trung Quốc đã đến nhà ông… và đề xuất một cuộc đảo chính do Trung Quốc ủng hộ để lật đổ ông Thiệu.” [Ix] Tuy nhiên, tại sao Kỳ không bao giờ đề cập đến vụ việc này trong cả hai cuốn sách của ông, thật là rắc rối.
Vanuxem đã đưa ra tuyên bố dường như không thể chối cãi. Thông tin của ông ta hay của Phong có thực sự là ý định thật của Trung Quốc hay không, điều này vẫn chưa được lý giải. Liệu đây có thể chỉ là một hỏa mù ngoại giao khác? Việc tạo dựng một chính phủ liên hiệp để loại bỏ Thiệu trong những ngày cuối cùng chắc chắn là mưu đồ của Hà Nội. Trợ lý thân cận của Thiệu, Hoàng Đức Nhã, tin rằng đúng như vậy. Ông xác nhận rằng đại sứ Pháp đã nói với ông, như một phần trong lời cầu xin Nhạ trở thành thủ tướng mới, rằng “Trung Quốc sẽ điều động một số sư đoàn để ngăn chặn Bắc Việt.” Nhạ nghi ngờ, coi đây là một thủ đoạn của Trung Quốc để bán họ cho một chính phủ liên hiệp. [x] Việc đưa ra tất cả các động thái ngoại giao để loại bỏ Thiệu, ý tưởng này không thể bị bỏ qua.
Vanuxem qua đời năm 1979, để lại những hành động của ông ta vẫn chưa được làm rõ, trong khi Phong chưa bao giờ thảo luận về khả năng ông bị lợi dụng. Hơn nữa, mặc dù Hà Nội rõ ràng đã chấp nhận câu chuyện Vanuxem, nhưng điều này không thể được xác nhận nếu không có bằng chứng tài liệu hoặc sự thừa nhận chính thức của chính phủ Trung Quốc hoặc Pháp. Cho dù Trung Quốc và Pháp, mỗi bên vì lợi ích quốc gia của mình, đã thông đồng để tạo ra một miền Nam Việt Nam trung lập và phủ nhận chiến thắng được mong đợi từ lâu của Hà Nội, thì đó vẫn là một khả năng hấp dẫn, nhưng một điều này, trong hiện tại, vẫn là bí mật to lớn cuối cùng của cuộc Chiến tranh Việt Nam.
–
[i] Phỏng vấn Nguyễn Xuân Phong, ngày 30 tháng 11 năm 2006, và email của Phong, ngày 22 tháng 11 năm 2008.
[ii] Nayan Chanda, Brother Enemy: The War After the War (New York: Collier Books, 1986), 127.
[iii] Paul Vanuxem, La Mort du Vietnam [The Death of Vietnam] (Paris: Editions Nouvelle Aurore, 1975), 22, 61
[iv] Phỏng vấn Nguyễn Hữu Hạnh, ngày 16 tháng 3 năm 1981, http://www.youtube.com/watch?v=HU-eWGEGvL0, từ 7:55 đến 9:45, truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2016.
[v] Hà Bình Nhưỡng, Vỏ bọc nhiệm màu [The Miraculous Cover] (Hà Nội: Nhà xuất bản Công an nhân dân, 2005).
[vi] Lý Quí Chung, Hồi ký không tên, 403.
[vii] “History of PRC’s ‘Hostile Policy’ Reviewed,” FBIS Asia and Pacific, May 8, 1985, K4.
[viii] “Why We Lost the War in South Vietnam,” transcript of PBS Firing Line, October 4, 1975, 8.
[ix] “China Proposed Coup, Said Ky,” Baltimore Sun, December 6, 1975, A2.
[x] Nha interview, Falls Church, VA, June 4, 2009.
