PHỤ LỤC 2 :
Tờ Phúc sự của Hội Thánh gởi ông Chủ Trưởng Ủy Ban Điều Tra thuộc địa của Pháp.
CAODAISME
ou
Đại
Đạo Tam Kỳ Phổ Độ
Bouddhisme
renové 3è Amnistie de Dieu
en Orient
___________
_______________________
Saint Siège de Tây Ninh
RAPPORT
adressé par
le SACERDOCE CAODAIQUE
à M. le PRÉSIDENT
de la Commission d’enquête
dans les
Territoires d’Outre-Mer et sa traduction.
_______________
Le Sacerdoce Caodạste interrogé par vous sur
la rénovation du système colonial français s’excuse tout d’abord d’être obligé
de mêler un peu de mystique dans l’exposé de son point de vue; il s’en
abstiendra néanmoins le plus possible de façon à toucher la masse des penseurs
libres, et il les prie d’avance de lui concéder qu’une religion ne peut exister
sans une croyance suprême.
Pour sa Défense, nous nous permettrons de
rap- peler ici que des hommes dont la valeur philosophique n’a jamais été
contestée, tels que Allan Kardec, Léon Denis, ont cru aux mystères de
l’Au-delà; et si nous citons ces noms connus, c’est parce que ce sont ceux qui
en Europe se sont le plus rapproché des Doctrines Bouddhistes que nous
pratiquons.
Dans l’ignorance presque complète, où le
monde vit, de ce que les humains deviennent après leur mort;
Quoi de plus défendable qu’une opinion
discrète à la condition qu’elle ne tende pas à subjuger les autres.
N’est-il
pas logique dans un monde où l’on a trop souvent l’occasion de voir les mauvais
vivre heu- reux dans l’opulence, et les bons vivre dans la souf- france et dans
la misère, de croire qu’un équilibre se rétablira au cours d’une autre vie ou
de supposer que certains expient les fautes d’une vie antérieure ?
Notre conception de la justice, résultat
de cet équilibre, se rassure à cette pensée; et si cet équilibre moral entre
tous les êtres que nous appelons Justice, n’existait pas; çà n’est pas ce que
nous voyons autour de nous dans la vie, qui aurait pu nous suggérer l’idée
réconfortante de son existence.
La Foi en la Justice, c’est-à-dire dans un
équilibre supérieur n’est donc pas
vaine, et elle est génératrice du bien; car quel besoin aurait-on de faire le
bien, dans tout ce qu'il a parfois de peu attrayant, si on ne devait pas en
être récompensé ?
L’homme d’ailleurs ne peut vivre sans
faire tous les jours des actes de Foi; il ne s’agit pas ici de la Foi
religieuse, mais de la Foi tout court.
Les plus incrédules ne font-ils pas
quotidienne- ment des actes de Foi, ne
fuât-ce qu’ en lisant leur journal ?
Bien entendu, plus un esprit est éclairé,
moins il a besoin de faire d’actes de Foi, mais néanmoins, comme le même être
ne peut pas tout savoir; sur les points qu’il ignore, il est obligé de faire
des actes de Foi vis-à-vis de ceux qui sont mieux renseignés que lui.
L’ignorant,
au contraire, fait des actes de Foi toute la journée et pendant toute sa vie.
Pourquoi, dans ces conditions, dénier la
Foi religieuse et les mystères de l’Au-delà alors la plupart de ceux qui les
condamnent ne les ont pas étudiés à fond, et que ceux qui s’adonnent à ces
études ne s’y livrent souvent qu’accessoirement et ne possèdent à leur sujet
qu’une documentation restreinte sur les travaux qui ont été faits avant eux.
Sans vouloir nous étendre davantage,
nous dirons seulement que la Religion et la Foi dans l’Au-delà sont une
nécessité pour le peuple; et que, plus un peuple est malheureux ou misérable,
plus il a besoin d’espérer qu’une compensation lui est réservée pour plus tard
et plus il a besoin de la conviction que cette compensation n’est pas un vain
mot.
Le désespoir individuel mène au suicide;
et le désespoir collectif à la révolution.
Le
fait d’entretenir chez ceux qui souffrent cette consolation que leurs maux
auront une fin, est donc une oeuvre de première necessité; et il appartient à
ceux qui sont plus éclairés et qui croient sincèrement à cette compensation,
d’entretenir dans le coeur de ceux qui souffrent cet espoir qui adoucit leurs
maux. C’est le rôle auquel nous nous consacrons.
Or,
vous admettrez avec nous que, si chez un peuple libre, cette espérance est déjà
fort utile; chez un peuple colonisé, elle devient indispensable.
Étudions
maintenat, si vous le voulez le rôle des religions dans la conquête de
l’Indochine par la France.
L’histoire de la conquête et de la
colonisation de ce pays a été écrite par de nombreux historiens, plus autorisés
que nous, qui avaient à leur disposition des documents que nous n’avons pas,
nous ne nous risquerons pas à en reproduire ici une mauvaise imitation.
Mais puisque c’est le côté moral seul auquel
nous nous attacherons, nous allons tenter de mettre en lumière les raisons
profondes qui ont guidé les deux peuples dans une transformation de leurs
rapports entr’eux jusqu’au point où nous en sommes arrivés aujourd’hui.
Nous n’étonnerions personne si nous disons
que nous voyons dans cette histoire le contact de deux civilisations; pourquoi
étonnerions-nous davantage en ne prenant de ces deux civilisations que
l’essence même qui les a créées; c’est-à-dire en vous montrant qu’elles ne sont
que le reflet de deux religions.
Les rapports de la France et de l’Annam
s’ils sont en effet une lutte de deux civilisations en général, sont bien plus
encore celle de deux religions qui se sont affrontées.
Ces deux religions sont : d’une par le
Confucia- nisme, d’autre part le Christianisme.
La première : Religion aux principes de
tolé- rance tellement large que sa morale s’en
était
Elle-même relâchée et qu’elle n’était plus
une sauve- garde suffisante pour ceux qui la pratiquaient; laissant se
perpétrer sans protester les pratiques mandarinales les plus condamnables, et
n’offrant plus une protection assez suâre à ceux qui en subissaient
les funestes effets.
Elle
aboutissait à une sorte de farniente épicurienne, que rien ne
venait réveiller en vue d’une activité dirigée vers le bien.
La
seconde, au contraire, religion antinomique de la
première, ardente, active, passionnée, jalouse, exclusive souvent même
tracassière, n’admettant nulle perfection ailleurs que sous son étiquette,
nulle Vérité ailleurs qu’en ses doctrines, exigeant l’apostasie préalable à
tous ceux qui désiraient s’y convertir.
N’était-ce pas par ses caractéristiques
une vraie religion de conquérant ?
Cette dernière allait entrer en
lutte avec son aỵnée qui était appuyée d’un long atavisme, et
qui allait, elle aussi, tenter de lui disputer ses préroga- tives et son
droit d’ aỵnesse.
La
lutte commençait.
On peut diviser cette lutte en trois
périodes :
a) La période antérieure et
contemporaine de la conquête.
b) La période de pacification.
c) La période de collaboration.
PREMIÈRE
STADE
Nous
avons indiqué que le peuple d’Annam soumis à un Confucianisme trop tolérant et
dont la morale était insuffisante à contenir les appétits de ses mandarins, ne
trouvait plus de protection dans la religion de ces ancêtres. Il manquait au
Confucianisme cette autorité qu’avait su imposer la Religion Chré- tienne, à
l’époque de la Monarchie absolue, lorsqu’elle faisait se courber les têtes
couronnées sous l’excommu- nication ou sous la simple menace
d’excommunication, et ce, souvent pour le plus grand bien du peuple français.
Jamais
le Confucianisme n’avait eu de ces réactions audacieuses; il n’a jamais fait
autre chose que d’appeler les hommes vers le bien par ses exhor- tations, sans
menacer ni rejeter de son sein ceux qui ne se conformaient pas à ses doctrines.
Le
résultat fut qu’un nombre important de malheureux, lassés d’une religion
ancestrale qui ne les protégeait pas contre les abus de ses mandarins, écou-
tèrent l’appel des missionnaires catholiques qui ensei- gnaient une autre
morale également très belle; celle de Christ; et ils allèrent à elle avec
d’autant plus de facilité qu’elle était plus agissante.
Les hauts représentants de cette nouvelle
religion, - en se présentant au nom du Gouvernement français, - avaient
d’ailleurs leurs entrées jusqu’à la Cour de Huế, par laquelle cette religion
était autorisée et des avantages considérables avaient même été accordés
à leurs missionnaires.
Des Chrétientés avaient été ouvertes en
maints endroits et ces domaines s’étaient transformés un peu en terre d’asile
aussi, bientôt les néophytes vinrent-ils dans ces lieux pour se mettre à l’abri
de leurs madarins prévaricateurs.
Malheureusement,
ce refuge qui servait de lieu de réconfort à l’Annamite pourchassé par la
rapacité de ses mandarins, servait également de refuge à ceux qui cherchaient à
se soustraire purement et simple- ment à des châtiments mérités; et la
conscience publi- que annamite commença à s’émouvoir de ce que les Chrétientés
permettaient parfois à des criminels avérés, d’échapper à la justice
mandarinale qui les recherchait.
Des
réactions sanglantes se produisirent contre les néophytes et leurs pasteurs :
le sang coula. Il y eut des martyrs de la Foi Chrétienne et la France qui, à ce
moment, était la fille aỵnée et reconnue de l’Église, entendit venger le sang
de ses missionnaires; elle en profita pour faire la conquête d’une grosse
partie de la Cochinchine et pour imposer son Protectorat à l’Annam.
C’était,
en réalité, la guerre du Christianisme contre le vieux Confucianisme dénommé
avec mépris “Paganisme”.
Dans
sa conquête, la France fut aidée en partie par les indigènes des Chrétientés.
Mais si l’on veut y réfléchir : dans une
période où la
Ils ne
pouvaient tout de même pas être d’une moralité supérieure à la moyenne de ceux
qui dont ce rôle ne choque pas la conscience.
Ce
serait d’ailleurs une erreur de croire que le sentiment nationnal n’existait
pas chez le peuple annamite, tout le dément, et celui-ci, jusqu’à ces derniers
temps, se plaisait à la représentation de scènes reproduisant les anecdotes des temps hérọques.
Tel fut
le bilan de la première période qui opposa au vieux Confucianisme fatigué, un
Christia- nisme actif, mais représenté par un élément annamite qui
n’était pas de premier choix.
DEUXIÈME STADE : La pacification.
La
France fut victorieuse, et de ce fait, l’autorité des Chrétientés augmenta de
jour en jour, pendant que l’élément Confucianiste rétrogradait.
Les
vieilles coutumes d’Annam ne s’étaient malheureusement pas modifiées, et les
mandarins n’avaient pas changé leurs méthodes, néanmoins l’énorme majorité du
peuple annamite restait cepen- dant attachée malgré tout à ses traditions.
Le Christianisme en effet exigeait le
renonce- ment solennel aux croyances paiennes; c’était grave ! Il fallait
renier formellement l’autel de ses ancêtres et le culte séculaire qui leur
était duâ; pour aller se prosterner devant de nouveaux autels près desquels
l’annamite ne cherchait un refuge que dans un but exclusivement
intéressé.
Les cathéchumènes n’étaient certes pas
trom- pés dans leurs espérances; car ils étaient dispensés de l’impôt,
obtenaient des concessions et devenaient propriétaires, là où les autres
n’étaient que fermiers ou coolies. Dès que surgissait une difficulté,
leur missionnaire allait trouver les Résidents de France et tout s’arrangerait
selon leur désir. L’intérêt de la Chrétienté étant avant tout de grouper des
paroissiens riches et généreux.
C’est ainsi que, pour beaucoup l’apostasie
fut l’origine de la fortune.
Par
contre, la masse du peuple composée des braves gens fidèles à leurs traditions
restait misé- rable et digne, se refusant à un reniement que leur conscience
réprouvait.
La
lutte se faisait donc de plus en plus âpre entre la nouvelle religion qui
obtenait toutes les faveurs, bien que ses éléments ne soient pas dominés par
une morale parfaite; (1) et l’autre qui essayait de lui tenir tête, bien que
ses hauts partisans n’aient rien modifié à leurs méthodes rapaces.
(1) Cette qualification ne vise en rien,
les Chrétiens de la seconde générations.
Une telle rivalité n’avait plus rien d’une
religion : la religion n’était plus qu’un mot, un prétexte, un drapeau, un
signe de ralliement, dont l’idée morale absente ne laissait plus place qu’à une
simple superstition.
N’y
avait-il pas place à ce moment pour un culte rénové destiné aux braves gens,
aux travailleurs sans épithètes et sans calculs, respectueux des souvenirs que
leur avait légués leurs anciens, et qui, cependant étaient prêts à respecter
l’enseignement du bien, partout où ils le rencontraient, à condition, pour
cela, de ne pas être obligés de considérer comme abjecte, la religion dans
laquelle ils étaient nés ?
Ceux-là
n’avaient-ils pas besoin de la création d’un nouveau refuge moral plus
approprié à leur état d’âme, d’une conception plus vigoureuse condamnant sous
quelque forme qu’elle les rencontrât les appétits des uns et des autres, pour
rester dans la morale élevée et pure.
C’est
ce que plus tard le Caodạsme a tenté, et on comprendra aisément qu’il a été
dénoncé aussi bien par les Chrétiens auxquels il faisait un tort considérable,
que par les mandarins bouddhistes dont il réprouvait les méthodes; mais
n’anticipons pas, car il ne vit le jour que beaucoup plus tard.
TROISIÈME
STADE : La collaboration
Vint alors la troisième
période :
Ce mot fut prononcé un jour par M. Albert
Sarraut, Gouverneur Général de l’Indochine dans un de ses discours; et il eut
une repercussion jusque dans les coins les plus reculés des campagnes.
Le
peuple annamite hésita à y croire; les colonialistes français retardèrent un
peu sa mise en pratique, mais la sémence était jetée. Elle se mit à germer tout
doucement, - trop doucement peut-être au gré du peuple annamite , - mais, des
deux côtés, des hommes avaient
entendu cet appel; et, intérieure- ment, ils y avaient aussitôt
répondu.
Un
membre du Conseil privé, aujourd’hui décédé, M. Lê Văn Trung, qu’en 1933, M.
Albert Sarraut, Ministre des Colonies, a bien voulu appeler son ami du haut de
la Tribune de la Chambre des Députés voulut que cet appel ne restât pas sans
écho.
Longtemps,
il chercha en vain la concrétisation du rêve que son Gouverneur Genéral avait
fait naỵtre dans son coeur; et , un jour, - beaucoup plus tard, - en faisant ce
qu’en France vous appelez des recherches spirites, - il eut une révélation qui
lui donna la solution du problème.
Cette
collaboration qui semblait alors impos- sible, bien que promise par le Chef de
la Colonie, il fallait, pour l’obtenir, arriver à concilier les deux
civilisations orientale et occidentale, et pour les concilier,
il fallait unir deux religions qui s’affrontaient.
En
théorie, cela semblait simple, car toutes deux se réclamaient d’une morale
supérieure qui devait fournir un terrain d’entente admirablement préparé.
La
morale de Confucius était si douce et si ac- cueillante, et celle du Christ était si généreuse et si
belle.
Rien,
dans leurs principes, n’était en contradic- tion; mais hélas ! des deux côtés,
la morale était passée au second plan, et l’intérêt au premier; aussi le
problème s’avérait-il insoluble jusqu’au jour où l’on pourrait arriver à dire
aux Bouddhistes : “Suivez la morale du Christ.” et aux Chrétiens : “Venez
colla- borer dans le bien à l’ombre des doctrines douces et tolérantes de
Confucius.”
Le Beau
et le Bien n’ont pas d’étiquette, donc pas de patrie, pas de religion qui
puissent les revendiquer comme leur propriété; la morale divine est de la même
espèce : elle est comme le soleil : Elle appartient à tous.
Donc,
le jour où, tout en conservant leurs croyances et leurs pratiques ancestrales,
si vénérées, une Religion nouvelle permettrait aux Annamites de pratiquer la
morale du Christ dont l’appel à la fraternité leur était lancé au-dessus les
mers par la France métropolitaine; le jour où, d’autre part, le conquérant
s’imprégnerait de cette tolérance Boud- dhiste vis-à-vis de ses semblables et
ne prendrait plus le mot “Autorité ” comme synonyme de “ Bien” et de “Vérité”,
- ce jour là, la solution serait trouvée.
Il
fallait donc arriver à une synthèse des deux religions en une doctrine rénovée
ayant la tolérance du Bouddhisme; et la foi ardente du Christianisme; mais pour
cela, il fallait les exorciser de cet esprit de lucre et de convoitise qui les
avait envahies, et les réunir sur le plan de la morale pure dans ce que l’une
et l’autre ont de beau, de noble et de désintéressé.
(Cao Dài = Cao : haute, Dài : église).
Sous
l’influence de l’ Homme-Dieu, le vieux Huế méprisant de jadis, s’intéresserait
aux masses popu- laires; et sous l’égide de Confucius,
l’autorité française tempérerait son absolutisme de tolérance bienveillante.
C’était
le lien à établir entre l ’Orient et l ’Occi- dent, l’Annam des Empéreurs
s’ouvrant délibérement aux idées républicaines et l’impérialisme français
appliquant les lois sociales et humanitaires au peuple conquis.
C’était
à la Religion la plus tolérante à accueillir la morale de l’autre; c’est donc
celle de Confucius qui a ouvert sa porte toute grande au Christ et l’a
installé sur ses autels.
Ce jour là, la Religion Caodạque était
née.
* * *
Aujourd’ui un grand chemin est parcouru.
Longtemps
persécutés nous avons résisté avec une patience obstinée, les yeux lixés sur la
Métropole, certains que le Bien ne pouvait pas avoir le dessous.
Nous
avons communié par la pensée avec nos frères de France; nous avons montré à nos
adeptes leurs conceptions généreuses et altruistes, et nous avons eu le bonheur
récemment de sentir petit à petit la réalisation et l’application de leurs
doctrines.
Nous pouvons dire que le peuple annamite
est intégralement conquis aux idées françaises; et ceux même, qui ont l’air de
se dresser contre le Gouver- nement, vous accueillent encore avec votre signe
de reconnaissance, comme s’ils venaient à vous en chantant votre hymne
national, et en déployant les plis du drapeau français.
Les Caodạstes ne prennent pas part à ces
démonstrations; ce sont des gens calmes qui s’abs- tiennent de manifestations
politiques.
Mais ils sont là pour vous renseigner et
pour vous dire : ceux qui semblent ainsi protester ne sont pas vos ennemis
irréductibles et un jour vous arriverez à les convaincre.
Actuellement vous parlez déjà
le même langage, mais vous avez encore à vous mettre d’accord sur le sens des
mots; car ce langage n’est peut-être pas prononcé d’une façon impeccable des
deux côtés.
D’un
côté, il est encore un peu trop mélangé de tournures annamites, - d’idiotisme
comme vous les appelez, - qui entachent le génie de la langue de se manifester.
De l’autre, il est peut-être encore un peu
trop mêlé de l’argot qui lui a été légué par les troupes de la conquête.
Mais déjà, nous sommes arrivés à un point
où l’on ne peut plus ne pas se comprendre que si on ne le veut pas.
Petit à
petit sous votre influence, le langage pur et châtié de la Métropole s’imposera
à tous; les fonctionnaires français et indigènes le parleront, et leurs
administrés y répondront avec la même pureté.
Si, à ce moment, il y a quelques
dissidents, ce seront leurs compatriotes eux-mêmes qui sauront en faire
justice.
Il est d’ailleurs une chose que tout
Annamite instruit n’ignore pas, et que nous savons le lui rappeler au besoin;
c’est qu’il s’est formé, petit à petit dans la jeunesse annamite une classe
d’élite, qui, par ses études françaises, et même ses diplômes obtenus dans la
Métropole, à tout à perdre dans une modification du pays colonisateur, et pour
laquelle le changement de langue officielle serait une catastrophe.
Cette
classe ne va pas se sacrifier à une poignée d’extrêmistes qui ont appris une
langue étrangère.
Quant à ceux qui rêvent
d’indépendance, ils trouvent dans la guerre sino-japonaise une rude leçon, et
ceux qui raisonnent, apprécient à sa haute valeur la paix que nous assure
la France.
Ils
savaient que, s’il fallait que l’Indochine pourvoie seule à sa sécurité, elle
ne pourrait jamais se défendre contre un ennemi de l’extérieur au prix où sont
les armements. Ils se rendent compte que si la France n’était pas là avec
son admirable armement, et son autorité mondiale pour les préserver de ce
fléau, le peuple ne travaillerait plus que pour les fabriques de guerre, sans
pouvoir aspire à aucun bien être.
Nos
Caodạstes savent tout celà, nous le leur enseignons et ils comprennent que,
dans ces conditions, le poids qu’ils supportent, doit leur paraỵtre
léger.
Telle
est notre morale, tel est notre but à atteindre, tel est notre
idéal.
NOS
DÉSIDERATA :
Notre voeu le plus cher est que la France
d’ Outre-mer soit à l’image de la France Métropolitaine; elle se transforme
d’ailleurs chaque jour sous l’action
bienfaisante de celle-ci, et tout notre effort tend à ce que cette évolution
soit remarquée et comprise de nos compatriotes.
Un
autre voeu plus personnel, mais qui seconde- rait l’influence française est que,
dans notre tâche, nous ne soyions pas mis en était d’infériorité
vis-à-vis des autres religions; car nos fidèles peuvent être induits en erreur
sur la sincérité de nos sentiments charitables dans l’impossibilité où nous
sommes de les manifester.
En effet, enseignant une morale toute de
charité, il nous est interdit de pratiquer cette charité.
Il y a
quelques années, ignorants des lois fran- çaises applicables à l’Indochine,
nous avions conçu et réalisé un hospice pour les vieillards, une crèche pour
les enfants, un artisanat pour les aldultes et les sans travail, et par mille
moyens, nous avions tenté de soulager nos frères qui avaient besoin de notre
concours.
Nous avons alors été poursuivis devant les
tribunaux, et nous avons appris à nos dépens que la Charité était un Monopole
d’État, ou, tout au moins un privilège qui n’était donné qu’à certains.
Cette
application de la loi heurte le vieux Confucianisme si tolérant; et c’est notre
principal obstacle pour propager les idées et leur conception simpliste du
Bien, qui ignorent Machiavel, et n’ont aucune conception de la Raison d’Etat.
A leurs yeux, il y a quelque chose qui
heurte leurs sentiments de justice, lorsqu’ils voient que les Catholiques
peuvent se répandre en oeuvres de
Charité pour
lesquelles ils reçoivent même des subventions, et que le Caodạsme qui ne
poursuit qu’un but de fraternité, et n’agit qu’avec ses modestes ressources,
n’a pas même le droit de s’adonner à des oeuvres d’entr’aide mutuelle, si
nécessaire aux pauvres gens, - parce qu’il lui manque la personnalité.
Nos
ressources mêmes sont paralysées dès leur naissance, car le Caodạsme ne peut
rien posséder en propre, n’étant pas reconnu, et n’ayant pu fonder encore une
association cultuelle pour gérer ce qu’il possède.
Songez
à la vertu et à l’honnêteté qu’il faut à un individu souvent de condition
modeste pour résister à la tentation de déclarer “Tout ceci est à moi” -
et devenir aussitôt propriétaire de ce qui est à son nom, - alors qu’il
sait que nous ne pourrions même pas intenter contre lui une action en justice.
Nous souhaitons ardemment voir cette
infério- rité disparaỵtre et être autorisés à fonder une association cultuelle
au nom de laquelle seront mis les biens qui nous permettent d’aider les
malheureux.
Nous aurons alors plus d’autorité pour
parler de la générosité de la France, montrer que les morales Chrétienne et
Confucéenne ne sont pas en opposition, et que les doctrines françaises, bien
appliquées, concourent au développement et au bonneur du peuple annamite,
évolution que celui-ci n’aurait jamais pu obtenir de l’apathie de ses Souverains.
Donnez nous les moyens de poursuivre notre
idéal qui est le vôtre, et ne nous laissez pas en état d’infériorité même dans
les pays de Protectorat, où notre influence religieuse combat la corruption qui
y s’évit encore.
Çà
n’est pas le Souverain qui ne veut pas de notre doctrine, ce sont les
fonctionnaires prévarica- teurs qu’elle condamne, qui s’insurgent contre elle
et tendent à entraver son heureuse influence.
C’est le vieil Annam des mandarins
d’autrefois, c’est le vieux pays Khmer avec ses habitudes cente- naires qui
sentent toute la valeur morale de nos enseignements, et dont les fonctionnaires
s’irritent à la pensée des petits profits qu’elle leur fera perdre, çà n’est
aucunement le Souverain lui-même qui a toujours voulu sincèrement que son peuple
soit heureux.
Autour
de nous sont groupés en effet les travailleurs de la terre, les modestes
commerçants, les braves gens sans intrigues, ceux qui veulent le bien pour le
bien et qui n’aspirent qu‘au fruit de leur labeur; ceux qui poursuivent leur
vie “sans espoir de duchés ni de dotations” pour reprendre le mot
d’Edmond Rostand; mais, qui, ne cherchant point les faveurs, voudraient au
moins conserver ce que leur travail leur a acquis.
Ce
sont les mêmes que ceux qui ont refusé de renier la foi et le culte de leurs
ancêtres, malgré les avantages que cela pouvait leur procurer; ce sont
également ceux qui vénèrent le bien, d’où qu’il vienne, et auraient
considéré comme une mauvaise action de rejeter loin d’eux une morale élevée et
pure qui avait sa place à côté de la leur.
Pour la réalisation de ces réformes, nous faisons, comme pour le reste, la plus
absolue confiance à la Nation française, son histoire à la tête de la
civilisation justifie ce sentiment, et nous attendrons avec patience la
fin de l’épreuve de probation à laquelle elle nous a soumis et dont les
résultats heureux ne lui sont peut-être pas toujours intégra- lement signalés.
Elle se rendra alors compte que
c’est elle qui retire le premier bénéfice de l’essor qu’elle nous donne, et, à ce
moment, elle regrettera d’elle-même le retard qu’elle a mis à nous tendre
ouvertement la main.
Fait au Saint-Siège Caodạque de TâyNinh.
(Le
12 Novembre 1937)
Signé : PHẠM CÔNG TẮC
Supérieur
du Caodaïsme ou Bouddhisme rénové.
Bản dịch Việt văn của Hội Thánh :
ĐẠO CAO ĐÀI hay
Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ
Phật giáo Chấn
hưng Đại Ân
Xá kỳ 3 của Thượng Đế ở phương Đông
Tòa Thánh Tây
Ninh
__________________
TỜ PHÚC SỰ
của Hội Thánh Đạo Cao Đài gởi cho
Ông
Chủ trưởng Ủy Ban Điều Tra
các Thuộc địa và bổn dịch văn.
________________
Hội Thánh Đạo Cao Đài, nhờ Ngài hạch vấn,
về duy tân chánh sách Thuộc địa Lang sa, xin trước kiếu lỗi cùng Ngài, chúng
tôi buộc lòng phải đem pha lẫn điều bí ẩn huyền vi đạo giáo trong tố chương đã
kiến thức : Hội Thánh sẽ nhận bỏ một đôi điều hầu có thể hiệp ý cùng các vị tự
do tư tưởng và xin các vị ấy cũng nhường nhận cho rằng : chẳng hề khi nào một
nền tôn giáo thành lập mà không có sự cực kỳ tín ngưỡng.
Muốn bênh
vực nó, chúng tôi mạn phép xin nhắc đến những người mà giá trị triết lý không
còn phương chi từ chối đặng: Tỉ như Allan Kardec, Léon Denis mà cũng còn tin
tưởng những điều bí ẩn của cõi Hư Vô và nếu chúng tôi kể tên ra đây, là vì nơi
cõi Thái Tây, duy các danh nhơn ấy thiên lệch những tôn chỉ của Phật giáo mà
chúng tôi đang hành đạo.
Trong
sự mơ màng hầu trọn, nơi cõi đời đang sống, nơi con người khi mãn phần thì phải
thế nào, chẳng chi hay hơn là một luận thuyết kín đáo, chỉ xin luận thuyết ấy
đừng đè nén các luận thuyết khác ?
Lẽ chí
lý có phải chăng trong một hoàn võ mà ta có dịp thấy chán chường những kẻ tiểu
nhơn sống với một phần sang trọng vinh hiển, còn người quân tử thì chịu khổ não
truân chuyên, mà tưởng rằng sẽ có sự công bình thường bồi lại cho kiếp khác
hoặc là có kẻ phải chịu quả báo của nợ tiền khiên ?
Về mặt
nạp dụng công lý chúng ta, là do nơi sự công bình ấy mà sản xuất, với nhờ tư
tưởng đó mà đảm bảo. Nếu chẳng có sự công bình và tâm lý ấy trong toàn thể mọi
người mà chúng ta lại gọi Công lý thì Công lý chẳng hề ra hiện hữu. Điều
đó chẳng phải người tu thấy xung quanh mình trong kiếp sống mà nó nhủ cho ta để
ý lạc hứng hầu tin rằng
nó quả có thật.
Cái Đức tin nơi Công lý, nghĩa là tin nơi
sự công bình cao thâm chẳng phải là vô lối và nó làm cho sanh sản thêm điều tận
thiện, vì thoảng như chẳng vậy thì chúng ta cần chi phải làm lành mà sự lành ấy
đòi phen chẳng làm cho chúng ta hoan tâm, nếu không đặng hưởng một phần thưởng
chi tất cả.
Con
người chẳng hề sống trong một ngày mà không làm việc với Đức tin. Nơi đây chẳng
phải nói về Đức tin đạo đức mà nói về Đức tin trơn thôi.
Những
người vô tín ngưỡng, mỗi ngày họ có làm theo Đức tin của họ chăng, chỉ nói họ
đọc báo chương là đủ
?
Thầm hiểu
rằng : một cái tánh đức sáng suốt chừng nào thì ít cần làm theo Đức tin chừng
nấy; mà một người chẳng đủ toàn tri toàn năng, theo những nơi khuyết điểm của
họ thì họ cũng còn phải buộc mình làm theo Đức tin của những người lịch lãm hơn
họ.
Hạng dốt nát, trái lại, làm theo Đức tin
cả ngày và suốt cả đời.
Bởi những
duyên cớ trên đây, sao lại chối Đức tin đạo đức và huyền vi bí ẩn nơi cõi Hư
Vô, trong cơn phần đông nhiều kẻ đã chê bỏ nó mà chẳng chịu tìm hiểu cho tận
cùng; còn những người chuyên môn học thuyết ấy thì chỉ làm cho lấy có và đặng
nơi tay rất ít oi triệu chứng về công trình của người trước đã làm.
Chẳng cần
bày bố cho dong dài, chúng tôi xin nói quyết : Đạo và Đức tin nơi cõi Hư Vô là
một vật cần yếu cho dân sanh đó vậy. Hễ dân tộc nào càng khổ não hay là khốn
đốn, thì họ lại càng cần phải trông cậy sự bù đắp dành để cho họ buổi sau
kia và phải cần tin chắc rằng : sự bù đắp ấy chẳng phải là lời nói mộng.
Sự thất
vọng của cá nhơn giục phải tự tử và sự thất vọng của toàn thể giục làm cách
mạng.
Cái sở
hành làm cho trong tâm của mỗi người đang chịu đau đớn đặng bền giữ sự an ủi
nầy là điều khổ não của họ có chỗ kỳ cùng, ấy là một cơ quan trọng yếu nhứt; và
thuộc phận sự của những người sáng kiến là tin thật rằng có sự bù đắp ấy đặng
bền để cái hy vọng nơi tâm những kẻ đau thảm hầu làm cho nhẹ bớt sự khổ não của
họ, ấy là cái vai tuồng của chúng tôi đã định thi thố.
Vậy thì
Thượng quan cũng phải chịu với chúng tôi rằng: đối với một dân tộc tự trị, cái
hy vọng ấy rất nên hữu dụng, đối với một dân tộc bị chinh phục, nó lại thêm yếu
trọng.
Nếu Thượng quan vừa lòng, chúng ta nên nghiên
cứu ngay vai tuồng các tôn giáo trong lúc nước Pháp sang qua chinh phục cõi
Đông dương.
Lịch sử
nói về sự chinh phục và thâu thủ xứ nầy làm thuộc địa do bởi nhiều sử gia đã
viết trước, có đủ phương thế và đủ tài liệu sẵn để cho họ nghiên cứu, mà chúng
tôi không có, nên dám mạo hiểm đem chường ra nơi đây một sự học đòi thô
kệch.
Nhưng
chỉ về mặt tinh thần mà chúng tôi chú trọng thôi, nên thử đem ra ánh sáng những
lý lẽ thâm thúy nó đã dắt hai dân tộc đến sự biến hóa cùng nhau mà ngày nay đã
đến đỗi nầy.
Chúng
tôi tưởng không làm cho một ai lấy làm lạ nếu nói rằng : chúng tôi thấy trong
đoạn lịch sử nầy, sự tương hội của hai văn hóa; sao lại chúng tôi cũng làm cho
thiên hạ lấy làm lạ hơn nữa là chỉ lấy cái tinh túy của hai văn hóa nầy đã sản
xuất, nghĩa là chỉ cho Ngài rõ rằng : chúng nó thật là hình bóng của hai nền
tôn giáo.
Sự
tương hiệp của nước Pháp và nước Việt
Hai
nền tôn giáo ấy : một đàng là Khổng giáo, một đàng là Thiên Chúa giáo.
Khổng
giáo là một nền tôn giáo ở lý thuyết khoan hồng quảng đại đến đỗi tinh thần đạo
đức của nó phải chịu từ bỏ nó, và những người tùng giáo thiếu phương che chở;
rồi lại để cho duy trì, không phản đối những hành động tội tình của trường quan
lại và chẳng còn cho những người đã chịu cái ảnh hưởng nguy nan của nó còn
phương tự bảo lấy mình chắc chắn.
Nó
đã đáo đến một cảnh nhàn lạc, vui hứng của Épicur mà không có một cớ chi làm
cho nó tỉnh mộng hầu day hành động qua mặt tận thiện.
Thiên
Chúa giáo trái lại, là một nền tôn giáo ngược danh với cái trước, sốt sắng hăng
hái, mê mẫn, ganh gổ, độc quyền, đòi phen gây gổ, không chịu nhận nhìn cái hay
của kẻ khác ngoài cái biệt hiệu của nó, không có điều chi gọi là chơn lý ngoài
cái tôn chỉ của nó, lại buộc ai muốn tùng giáo phải hành đạo mới đặng.
Do
những cử chỉ ấy, quả chăng là một tôn giáo chinh phục ?
Đàng
nầy, liền khởi xung đột với đàng anh là Khổng giáo, đã dựa nương một cổ sử, lại
cũng toan phương tranh đoạt danh thể và quyền lực của đàng anh.
Sự
xung đột phát khởi.
Người
ta có thể chia sự xung đột nầy ra 3 thời kỳ :
1.
Thời kỳ trước và ngay buổi hỗn độn thâu phục.
2.
Thời kỳ trị bình.
3.
Thời kỳ hiệp tác.
KHOẢN
THỨ NHỨT
Chúng tôi đã chỉ rõ rằng : dân tộc
Việt
Chẳng hề buổi nào Khổng giáo dám phản động
mạnh bạo như thế, nó chẳng làm chi khác hơn là kêu gọi nhơn sanh vào đường chí
thiện, bởi cách khuyên nhủ, không hăm dọa sa thải khỏi cửa Khổng những kẻ không
trọn tùng tôn chỉ.
Kết cuộc, một số khá đông người bất phước
chán ngán với tôn giáo của tổ phụ, bởi nó không thể bênh vực họ trong điều quá
quyền của quan lại, rồi nghe những thầy truyền giáo của đạo Thiên Chúa dạy một
giáo lý cũng vẫn tốt đẹp là Đạo của Christ, nên họ liền theo giáo lý ấy một
phương cách dễ dàng vì bởi nó cần mẫn họ hơn.
Những vị thay
mặt cao trọng của giáo lý mới mẻ nầy, nhơn danh của Chánh phủ Pháp, đến
tận triều Nam và nhờ đấy mà Đạo đặng rộng phép và các thầy truyền giáo
đặng ân tứ nhiều sở lợi vĩ đại.
Nhiều nhà chung đặng khai mở mọi nơi và
những cơ nghiệp ấy biến thành Thánh địa, bởi cớ, liền đó, nhiều kẻ tùng giáo
đến trú ngụ đặng tránh sự tham tàn của quan lại.
Hại thay, nơi làm chỗ đình trú cho những
người Việt Nam bị quan lại tham tàn áp bức, lại cũng dùng làm nơi trú ngụ ho
những kẻ trốn tránh tội tình đáng trừng trị, nên dân tâm người Việt Nam khởi ra
sôi nổi rằng : các nhà chung che chở những chánh phạm thoát vòng công lý của
các quan viên tập nả.
Nhiều phản động dữ dội khởi dấy lên
đối với các tín đồ và các vị giáo sĩ : lưu huyết. Đã có tử đạo vì đức tin Thiên
Chúa giáo và nước Pháp buổi ấy, vốn là trưởng nữ nhìn nhận của Đền Thánh, nhứt
định báo thù sự lưu huyết của các vị truyền giáo, nên thừa cơ hội ấy, chinh
thâu một phần đất khá lớn nơi Lục Tỉnh và buộc nước Việt Nam tùng quyền bảo hộ.
Thật ra là trận giặc của Thiên Chúa
giáo chiến đấu với Khổng giáo, gọi nhục danh là : Bụt Thần.
Trong buổi chinh phục, nước Pháp nhờ thổ
nhơn của nhà chung vùa giúp.
Cuộc
tương tranh dường ấy, còn chỉ rằng tôn giáo : tôn giáo chỉ là một khẩu thuyết,
một viện lẽ, một đại kỳ, một biểu hiệu hiệp đảng mà tinh thần đạo đức đã vắng,
duy lưu lại đều là những sự dị đoan mê tín.
Mà nếu ai để ý suy nghĩ : trong buổi
Pháp - Nam chiến đấu, những người Việt Nam ra giúp Pháp đều là hạng người vì tư
lợi, không còn ngần ngại gì mà không phản Chúa của họ đặng theo kẻ nghịch.
Vậy thì, họ cũng không phải đặng một tâm đức cao thượng hơn những kẻ cho vai
tuồng ấy là trái nghịch với lương tâm.
Nếu
tưởng rằng quốc dân Việt
Ấy là
tổng số của thời kỳ thứ nhứt đem đối diện Khổng giáo xưa mỏi mê với Thiên Chúa
giáo oanh liệt mà những người Việt
KHOẢN THỨ NHÌ : Trị bình.
Nước
Pháp đắc thắng, và vì lẽ ấy, quyền hành các nhà chung tăng thêm hằng buổi,
trong cơn Khổng giáo thối bộ từ từ.
Hại thay, những cổ tục Việt
Những người giả đạo ấy không lầm trong sự
hy vọng của họ, bởi vì họ đặng miễn thuế, đặng đất địa và trở nên gia chủ những
nơi mà kẻ khác chỉ làm tá điền hay là làm tớ mà thôi.
Khi có điều gì khó khăn xảy đến, thì các
Cha, Cố đạo đến lo với quan Công Sứ Pháp và mọi điều đặng hoan hỷ theo ý muốn
của họ. Các nhà chung vụ tất sự tom góp theo mình những nhà đạo giàu có và
quảng huợt.
Vì vậy mà sự vào đạo là căn nguyên của
quyền lợi.
Trái ngược lại, trong đám dân, phần nhiều
gồm những người chơn chất và trung thành cùng tục lệ của họ thì chịu khốn khó,
nhưng vẫn cao thượng, vì đã từ chối những điều mà lương tâm của họ biếm trách.
Sự tranh đấu lại con trở nên thúc nhặt
giữa nền tôn giáo mới mẻ hưởng đủ đặc ân, dẫu rằng vi cánh của nó đều không
trọn định bởi một tinh thần đạo đức hẳn hòi (1), còn đàng kia thì thử chường
mặt chống chỏi, dẫu rằng những đảng phái của nó chẳng chịu sửa đổi chánh sách
gian ngược
(1) Câu nầy chẳng chỉ trích những người
Thiên Chúa giáo đời sau.
Vậy thì, trong khi ấy, không còn chỗ nào
mà chấn hưng tôn giáo để cho hạng người chơn thật, hạng lao động không phiền hà
và không so đo biết kỉnh trọng những dấu tích xưa của tiền nhơn để lại, và họ
cũng vẫn sẵn lòng kính trọng giáo lý tận thiện bất cứ là nơi nào họ gặp đặng,
miễn là vì lẽ ấy không làm cho họ phải buộc mình coi Đạo nhà là thô hèn.
Có cần tạo cho những kẻ ấy một
nơi đình trú tinh thần mới mẻ vừa theo tâm đức của họ mà tư tưởng mạnh mẽ chỉ
trích cái hám tâm của đôi đàng bất cứ hình bóng khuôn khổ nào của nó mà họ đã
gặp, hầu trọn gìn tinh thần cao thượng và thanh bai chăng ?
Ấy
là điều mà Đạo Cao Đài đã làm thử và người ta sẽ dễ hiểu rõ ràng : nó đã bị
những người đạo Thiên Chúa tố giác là do nó làm cho họ thất phận rất nhiều, còn
quan lại Phật giáo thì bị nó biếm trách những chánh sách gian ngược. Nhưng mà
bây giờ chúng ta chẳng cần vội luận, vì Đạo Cao Đài sản xuất ra trong thời kỳ
sau xa kia mà.
KHOẢN
THỨ BA : Hiệp tác
Đây đã đến thời kỳ thứ ba : là thời kỳ
hiệp tác.
Tiếng hiệp tác nầy là của ông A. Sarraut,
Tổng Thống Toàn Quyền Đông Dương đã thuyết ra trong một bài diễn văn của người
và nó đã truyền hình đến tận cùng nơi thôn quê sằn dã.
Quốc dân Nam ngần ngại không chịu tin, dân
chinh phục Lang sa duy trì thực hành chủ nghĩa, nhưng mà hột giống ấy gieo
xuống đã rồi, nó bèn khởi mọc một cách chậm lụt, chậm lụt tưởng lẽ theo sở hám
của người Việt Nam mà đôi bên dân sanh đều nghe đặng tiếng kêu gọi ấy và
nội tâm của họ đều vội vàng hưởng ứng.
Một viên chức nơi Thượng Nghị Viện, ngày
nay đã qui liễu là ông Lê Văn Trung, người mà năm 1933, ông A. Sarraut, Tổng
Trưởng Bộ Thuộc Địa buổi ấy, giữa Hạ Nghị Viện Pháp triều, đã gọi rằng bạn thân
thiết của Ngài, muốn cho tiếng kêu gọi ấy đừng chịu lẽ đồng thinh bất tương
ứng.
Hèn lâu, người đã hoài tâm tìm tỏi
đặng làm cho hiện tướng cái mơ mộng của quan Tổng Thống Toàn Quyền của người đã
gieo trồng trong tâm lý, và một ngày nọ, người học theo phương cách của bên
Pháp, gọi là Khảo cứu Thần Linh Học, người đặng một cái bí truyền cho người một
phương giải xong toán pháp ấy.
Cái cơ quan hiệp tác đó tưởng thế nào cũng
bất thành, dẫu rằng vị chúa tể của thuộc địa đã hứa, nhưng muốn cho đoạt đặng
thì phải làm thế nào cho hai nền văn hóa Âu Á tương hợp cùng nhau,
mà muốn cho nó tương hợp thì phải dung hòa hai nền tôn giáo đã xung đột.
Lấy theo lý thuyết, điều ấy tưởng là
nghiễm nhiên, vì chưng đôi đàng đều trông cậy cho có một tinh thần đạo đức cao
thượng đặng khai mở một hòa địa sẵn sàng dành để.
Cái triết lý của Khổng Tử thì dịu
dàng và dung túng, còn triết lý của Christ thì khoan hồng và tận mỹ.
Trong cái chơn vi của hai nền tôn giáo ấy
chẳng có chi phản khắc, mà hỡi ôi ! đôi đàng cũng vậy, tinh thần đạo đức thì ở
sau, còn lợi lộc lại đứng trước, bởi cớ mà toán pháp ấy khó giải quá chừng, mãi
đến ngày nào mà người ta có thể nói với môn đệ đạo Phật rằng : Phải tùng
theo tinh thần đạo đức của Christ; còn nói với tín đồ Thiên Chúa rằng : Phải
đến mà hiệp tác trong đường tận thiện dưới bóng của tôn chỉ dịu dàng và quảng đại
của Khổng gia.
Tận thiện và Tận mỹ không có nhãn hiệu,
vậy thì không có quê hương, không có tôn giáo nào đặng tranh đoạt nó làm của
riêng đặng, cái triết lý của Chí Tôn cũng vậy, nó cũng như ánh mặt trời, nó là của chung toàn thiên
hạ.
Vậy ngày nào mà cả
quốc dân Nam được giữ vẹn sự tín ngưỡng và sự hành đạo của tổ tiên họ để lại,
đáng kính trọng và tôn sùng một nền Đạo mới mẻ nào cho họ có phép hành đạo theo
tinh thần của Christ mà lời qui hiệp đại đồng của nước Pháp đã kêu gọi nơi cõi
xa muôn trùng biển cách, ngày nào một đàng, dân chinh phục thấu đáo đặng cái
quảng đại bao la của Phật giáo đối với đồng loại cùng mình và chẳng còn
lấy chữ “Quyền hành” như trùng nghĩa với “Tận thiện” và
“Chơn lý” thì ngày ấy vấn đề khó khăn sẽ
giải quyết đặng.
Vậy, chúng ta phải làm thế nào cho có sự
dung hòa giữa hai nền tôn giáo hầu biến thành một tôn chỉ chấn hưng, có sẵn sự
quảng đại bao la của Phật giáo và có sẵn sự tín ngưỡng sốt sắng của Thiên Chúa
giáo, mà muốn cho cái xa vọng và tham tàn đã tràn lan đầy dẫy trong trí não họ
tiêu tận thì phải khuyến giáo họ cần hiệp hòa trong một cảnh giới đạo đức tinh
thần thanh bai trong sạch, nơi mà đôi đàng đều tìm đặng sự Tận mỹ, Cao thượng
và Vô tâm.
(Cao
Đài = đền thờ cao, đức tin lớn.)
Dưới quyền năng của Chúa Cứu Thế, kinh đô
Huế cũ kỹ đã chê bỏ lúc nọ, sẽ cần mẫn đến đám bần dân, và nơi bước của Khổng
Tử, quyền hành của nước Pháp sẽ quảng đại nhân từ mà trừ bỏ cái tài độc chiếm.
Ấy là mối dây liên lạc giữa Á và Âu, nước
Việt Nam của đế chủ sẽ mở rộng chủ nghĩa dân quyền, và đế nghiệp của Pháp triều
sẽ thi hành dân luật và nhơn hậu cho quốc dân bị chinh phục.
Ấy vậy, nền tôn giáo nào quảng đại hơn
phải nghinh tiếp cái giáo lý của đàng kia, vậy thì phần bên Đức Khổng Phu Tử
phải mở rộng cửa nhà mình đặng rước Chúa Christ và đem để lên đồng bàn cùng
Người.
Ngày ấy là ngày Đạo Cao Đài đã sản xuất.
* *
*
Ngày
nay con đường khá dài đã trải qua.
Hèn lâu bị bắt buộc, nhưng chúng tôi ráng
chống chỏi với một sự nhẫn nại bền bỉ, mắt ngó lom lom Mẫu quốc và hiểu chắc
rằng : cái Tận thiện chẳng lẽ phải chịu hạ mạt hoài.
Chúng
tôi thường thông công, về mặt tư tưởng, cùng các bạn chúng tôi bên Pháp triều;
chúng tôi chỉ cho cả tín đồ của chúng tôi hiểu biết trí định nhơn hậu và phi
phàm của họ, và chúng tôi lấy làm hân hạnh vừa rồi hiểu đặng mãi mãi chút ít
kết liễu và sự thật hành tôn chỉ của họ.
Chúng
tôi đặng nói rằng : Cả quốc dân Việt Nam đều bị trọn vẹn tư tưởng Lang sa thâu
phục; còn những kẻ, dường như chống chỏi nghịch với chánh phủ thì cũng vẫn còn
hoan nghinh với dấu hiệu tương thân của các Ngài, chẳng khác nào như họ đến
cùng các Ngài mà khải ca quốc thiều các Ngài và trương cây cờ nước Pháp làm
niêu hiệu.
Những
tín đồ Cao Đài chẳng chịu chung hợp vào các phương ấy vì họ là hạng người bình
tịnh nên từ nan những cuộc biểu tình quốc sự.
Mà họ
đã có đấy đặng chỉ vẽ cho các Ngài và nói cho các Ngài hiểu rằng : những người
dường như phản đối chẳng phải kẻ nghịch hẳn của các Ngài và một ngày kia các
Ngài sẽ có thể thâu tâm họ đặng.
Hiện nay,
các Ngài đã đồng ngôn ngữ với họ, các Ngài duy làm cho phù hợp nghĩa lý của lời
nói, vì chưng cái ngôn ngữ đôi đàng chưa có thuyết minh ra thật trúng điệu.
Một
đàng thì còn pha lẫn ý tứ
Còn
một đàng thì có lẽ còn chất chứa một phần tục ngữ của đám chinh quân lưu lại.
Mà
rồi chúng ta đã đáo đến một mực mà nếu còn nói rằng : không hiểu nhau nữa là
tại chúng ta không muốn hiểu.
Dưới tài cảm hóa của các Ngài, ngôn ngữ
đặc sắc và oai quyền của Mẫu quốc sẽ làm cho cả thảy đều tùng theo một
ngày một ít; hàng quan lại lang sa và bổn quốc sẽ cùng nói và toàn dân cũng sẽ trả lời một cách rõ rệt hẳn hòi.
Thoảng
đến chừng ấy, mà còn một ai phản loạn thì chính những người đồng hương của họ
sẽ rõ thông mà xử đoán.
Có một
điều mà những bậc hữu học của quốc dân Nam không thể không hiểu và khi gặp dịp
thì chúng tôi sẽ nhắc nhở đến là trong hạng thanh niên VN đã phát sinh ra lần
lần một hạng dân trí học theo văn hóa Lang sa và đặng những cấp bằng tốt nghiệp
đã thâu thủ bên chánh quốc, sẽ chịu trọn bề thất bác khi quốc gia chinh phục
đổi dời và nếu thay đổi quốc văn thì là điều đại hại cho họ.
Hạng dân
trí nầy, chẳng lẽ để mình chịu thiệt thòi cho một phần ít hạng cấp tiến đã học
ngôn ngữ tha bang vui hưởng.
Còn những
kẻ mơ mộng độc lập thì đã tìm đặng một bài học rất khắt khe trong trận Hoa-Nhựt
chiến tranh và những người biết suy nghĩ thì coi như sự hòa bình của nước Pháp
bảo đảm là trọng giá.
Họ sẽ
hiểu rằng : với giá mắc của đồ binh khí đương thời, nếu xứ Đông dương tự mình
gìn giữ đặc an thì chẳng hề khi nào đối thủ lại kẻ nghịch ngoại bang xâm lấn.
Họ sẽ tự nhận rằng nếu không có nước Pháp với quân bị phú cường và oai quyền
toàn cầu đặng gánh vác cho họ thì quốc dân sẽ làm mọi cho các xưởng binh khí
chớ không mong mỏi hưởng đặng một điều hạnh phúc nào tất cả.
Tín đồ
Đạo Cao Đài chúng tôi đồng biết điều ấy, chúng tôi sẽ dạy và cho họ hiểu
rằng : trong các điều kiện nầy, cái gánh của họ đã mang thật ra nhẹ nhàng lắm
đấy.
Ấy là
trí ý của chúng tôi, ấy là mục đích của chúng tôi đáo đến, ấy là cái thượng đạt
của chúng tôi.
Những điều ước vọng của chúng tôi :
Cái
nguyện vọng yếu thiết của chúng tôi là Pháp triều hải ngoại biến thành như hình
chánh quốc. Nó sẽ thay tướng mỗi ngày dưới tài hành động hay ho của Mẫu quốc và
cả lực lượng của chúng tôi chú trọng về sự tăng tiến nầy làm thế nào cho các
đồng hương chúng tôi thấy đặng và hiểu đặng.
Một
nguyện vọng riêng nữa mà nguyện vọng nầy liên hiệp với tài cảm hóa Lang
sa là, trong phận sự của chúng tôi khỏi bị khuất nhược đối với các nền
tôn giáo khác, vì cả người tùng giáo có thể bị quấy tưởng rằng lòng phước thiện
của chúng tôi không chơn thật bởi không thể biểu diễn nó ra đặng.
Đã trải qua mấy năm rồi, vì không hiểu luật pháp Lang sa thi hành nơi cõi Đông
dương, chúng tôi nong nả lập một Dưỡng lão đường, một Ấu trĩ đường, một cơ quan
công nghệ cho hạng trai tráng và thất nghiệp và tìm muôn chước mong nâng đỡ các
bạn chúng tôi, vì họ cần cho chúng tôi vùa giúp.
Chúng
tôi đã bị buộc tội ra trước tòa án, và vì riêng chịu hại mà đặng hiểu rằng :
Phước Thiện là điều độc chiếm của quốc gia hay là riêng để cho một phần
người thôi.
Sự thi
hành luật pháp nầy phản khác với tôn chỉ cũ kỹ, quảng đại của Nho giáo và cũng
là cái trở lực làm cho chúng tôi không thể tuyên truyền tư tưởng Pháp triều cho
những hạng người chơn chất đến chúng tôi với tấm lòng chơn thật và trí ý đơn
giản trong điều Tận thiện. Họ không quen với Machiavel (1) và họ cũng không
hiểu cái ý định của lẽ quốc chánh là gì ?
Trước mắt
họ, có hiển nhiên nhiều điều nghịch hẳn với tâm lý công bình của họ, khi đã
thấy những kẻ tùng giáo Gia Tô đặng bày bố các
(1)
Mưu thần của Ý Đại Lợi, nghĩa là xảo trá và gian ngược.
cơ quan Phước Thiện mà lại đặng nhờ chánh phủ trợ giúp, còn Đạo
Cao Đài đeo đuổi theo mục đích đại đồng và sự hành tàng với nguyên liệu hẹp hòi
của họ mà cũng không đặng quyền lập cơ thể tương trợ lấy nhau, rất cần yếu cho
những kẻ nghèo hèn, là vì Đạo thiếu quyền chủ sản (Personnalité civile).
Những
huê lợi của chúng tôi đã bị phá tán ngay khi nó mới nảy sanh ra, vì Đạo Cao Đài
chẳng đặng làm chủ sản nghiệp chi của nó, chưa đặng nhìn nhận về chánh thể và
cũng không tạo đặng một hội giáo hầu làm chủ sản nghiệp.
Kể một
người phẩm giá thường tình mà chống chỏi với dục tâm, có thể khai quyết rằng: “Cả
của cải nầy là của tôi” và đặng làm chủ vĩnh viễn gia nghiệp của họ đứng
tên, khi họ đã hiểu chúng tôi không có phương nào buộc tội họ trước tòa án thì mới để tin sao đặng ?
Chúng
tôi cầu xin thiết yếu cho điều khuất nhược ấy tiêu hủy và xin đặng phép
lập một hội giáo rồi lấy đó đứng làm chủ sản nghiệp đặng dùng để cứu giúp kẻ
nghèo hèn.
Chừng đó,
chúng tôi sẽ có đủ quyền nói đến lòng nhơn hậu của Pháp triều và bày tỏ ra rằng
tinh thần Thiên Chúa giáo và Nho giáo không có phản khắc cùng nhau và tôn
chỉ Lang sa, nếu thật hành cho chánh đáng thì giúp hay cho sự mở mang và
điều hạnh phúc cho quốc dân Nam Việt. Sự tăng tiến nầy, quốc dân
Xin
cho chúng tôi có phương pháp đặng đeo đuổi theo thượng đạt của chúng tôi tức là
cái thượng đạt của các Ngài đó vậy, và đừng để cho chúng tôi chịu khuất nhược,
dầu trong xứ bảo hộ cũng vậy, là nơi mà Đạo của chúng tôi đã cảm hóa đặng chiến
đấu với sự tham tàn đương nhiên thành hại.
Ấy chẳng
phải nhà vua không muốn tôn chỉ của chúng tôi, mà tại các tham quan ô lại bị nó
chỉ trích, nên xung đột chiến đấu đặng làm cho ngăn trở cái tài cảm hóa của nó.
Ấy là
Việt Nam tối cổ của quan lại buổi xưa, ấy là xứ Cao Miên cũ kỹ với tục lệ lâu
đời đã hiểu cả giá trị tinh thần giáo lý của chúng tôi, mà do các quan lại phát
nộ, e cho thất phát tiểu lợi của họ. Thật chẳng hề khi nào phải chính nhà vua,
vì nhà vua cũng thường muốn cho cả quốc dân mình đặng hưởng hạnh phúc.
Chung
quanh chúng tôi, xúm xít những hạng lao động về đất điền, hạng thương nhơn nho
nhỏ, hạng người chơn thật chẳng biết mưu chước là gì, hạng người duy biết lành
gọi là lành và chỉ trông mong nơi kết quả của sự làm lụng của họ; hạng đã đeo
đuổi theo sự sanh hoạt “không trông công danh mà cũng không trông lợi
lộc” tả theo lời của Edmond Rostand; tuy họ không có tìm kiếm cái đặc ân nào,
duy ít nữa muốn gìn giữ đặng cả của cải do bởi công trình làm lụng của họ.
Ấy vốn
là những người đã không chịu từ bỏ đức tin và thờ phượng tổ phụ của họ, dầu
rằng nhiều sở lợi họ có thể thâu thủ, ấy cũng là những hạng người mà họ trọng kỉnh sự phải bất cứ nơi nào mà
đến, và kể cho rằng : xa lánh một giáo lý cao thâm và tinh khiết có thể
gần gũi cùng Đạo nhà của họ là một điều thất đức.
Muốn làm cho ra hiện tượng những phương cải cách ấy, chúng tôi định, cũng như
mọi việc khác, là duy để tín nhiệm trọn vẹn nơi Pháp triều vì lịch sử của Pháp
đã đứng đầu văn hóa, quyết định lẽ nầy, và chúng tôi trông đợi với tấm tình
nhẫn nại cho qua đỗi khảo đảo thử thất chúng tôi, và những điều liễu kết hay ho
đã thành tựu, e cho không thường trọn khai cho Pháp triều hiểu thấu.
Chừng
ấy nước Pháp sẽ nhìn nhận chắc rằng : do nơi tay của nước Pháp thâu hồi đặc ân
trước nhứt theo đường tấn hóa ban cho chúng tôi và trong cơn ấy nước Pháp sẽ ân
hận lấy mình là trễ rộng đưa tay mà dìu đỡ chúng tôi đó.
Lập tại Tòa Thánh Cao Đài Tây Ninh.
(Ngày 12
tháng 11 năm 1937)
Ký tên : PHẠM CÔNG TẮC
Giáo Chủ
Đạo Cao Đài hay Phật Giáo Chấn Hưng.